Conas a thug Stop Glyphosate réabhlóid bheag

An tionscnamh ó na saoránaigh lenar cuireadh deireadh le formheas lotnaidicídí AE a bhunú ar staidéir rúnda tionscail

Chun go n-éireoidh leis an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh, ní leor milliún síniú a bhailiú ar fud na hEorpa. Tógann sé freisin Coimisiún atá toilteanach éilimh an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh ar éirigh go maith leis a aistriú go togra reachtach, agus Parlaimint agus Comhairle atá toilteanach an togra reachtach sin a ghlacadh gan é a mhaolú. Léirítear a thábhachtaí atá sé d’eagraithe TES leanúint go gníomhach tríd an bpróiseas reachtach iomlán a thionscain siad, sa sampla den Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh “Stop Glyphosate” agus sa mhéid a d’éirigh leis deireadh a chur le húsáid staidéir tionscail rúnda go dtí deireadh a chur le nósanna imeachta formheasa AE.

Pictiúr — Eagróirí an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh Stop Glyphosate a thug cuairt ar an gCoimisiún Eorpach i mí Mheán Fómhair 2017. Ó chlé go deas: Vytenis Andriukaitis (EC, Coimisinéir Sláinte), Franziska Achterberg (Greenpeace), Martin Pigeon (Faireachlann na hEorpa Corparáidí), Jorgo Riss (Greenpeace), Helmut Burtscher-Schaden (GLOBAL 2000 — FOE an Ostair), David Schwartz (WeMove) Angeliki Lyssimachou (Líonra Gníomhaíochta Lesticide Europe) Mika Leandro (WeMove), Lisa Vickers (Avaaz), agus Frans Timmermans (CE, Leas-Uachtarán).

Tá sé anois níos mó ná trí bliana, ach is cuimhin liom é mar a bhí sé inné. An lá a chuir Coimisinéir Sláinte an AE an tráth sin, Vytenis Andriukaitis, togra reachtach i láthair chun deireadh a chur le rúndacht na staidéar tionsclaíoch. Freagra oifigiúil ab ea an togra seo ar an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh “Stop Glyphosate” a raibh sé d’onóir agam comheagrú a dhéanamh air mar ionadaí ar GLOBAL 2000 — Cairde na Cruinne, an Ostair. Leis an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh sin, d’éiligh muid cosc a chur ar an lotnaidicíd is díolmhaire agus an-chonspóideach ar domhan, an ghliofosáit mharaithe. Diúltaíodh é seo dúinn. Mar sin féin, is ar staidéir fhoilsithe amháin atá an mheastóireacht eolaíoch ar lotnaidicídí le haghaidh údarú AE bunaithe, agus is é an toradh a bhí air sin an togra reachtach seo.

Bhí mé i mo shuí ar an traein ar ais go Vín ó chruinniú ENR sa Bhruiséil agus bhí mé díreach tar éis staidéar a dhéanamh ar an téacs reachtach, nuair a ghlaodh iriseoir Gearmánach orm agus d’iarr mé mo thuairim faoin togra. Ós rud é go raibh mé skimmed ach téacs an dlí agus nach bhfuil chomh maith le dlíodóir, bhí mo fhreagra beagán aireach, ach fós dearfach go leor. Dúirt mé dá ndéanfaí gach staidéar tionscail a fhoilsiú go huathoibríoch sna nósanna imeachta údarúcháin go léir i ndáiríre (mar a d’fhógair an Coimisiún) nach mbeadh aon rud níos lú ná réabhlóid bheag ann. 

Ba i mí Aibreáin 2018 a bhí sé sin. Idir an dá linn, tá an réabhlóid bheag seo tar éis tarlú i ndáiríre: Ón 27 Márta 2021 i leith, ní fhéadfar aon táirgí a bhaineann le bia amhail lotnaidicídí, breiseáin, ábhair phacáistithe nó orgánaigh ghéinmhodhnaithe a údarú ar fud an Aontais ar bhonn staidéir rúnda ón tionscal. Is aistriú paraidíme é seo agus d’fhéadfadh sé a bheith ina athrú ó bhonn domhanda: Den chéad uair sa stair, tá eolaithe acadúla neamhspleácha in ann grinnscrúdú a dhéanamh ar na staidéir sin a d’úsáid an tionscal ar feadh na mblianta chun sábháilteacht a gcuid táirgí a éileamh.

“Agus is maith an rud é a rá leis na milliúin Eorpach a shínigh ár dtionscnamh ó na saoránaigh: do shíniú íoctha as ".

Le do thacaíocht, bhíomar in ann feabhsuithe reachtacha ríthábhachtacha a bhaint amach san Aontas Eorpach. Feabhsuithe a mbeidh tionchar domhanda acu. Nuair a fhoilsítear staidéar in AE, bíonn sé i ngach áit.

Na trí fhachtóir rathúlachta chinntitheacha

Ag breathnú siar orm, táim ag brath ar thrí ghné ríthábhachtacha a d’fhág go bhféadfaí an rath sin a bhaint amach: Ar an gcéad dul síos, bhí an-spéis ag saoránaigh na hEorpa, ag na meáin agus ag ENRanna i gceist na gliofosáite. Bhí an tsuim sin fréamhaithe i sraith phoiblí neamhchoitianta idir dhá chomhlacht idirnáisiúnta sláinte poiblí, an tÚdarás Eorpach um Shábháilteacht Bia (EFSA) agus an Ghníomhaireacht Idirnáisiúnta um Thaighde ar Ailse (IARC) de chuid na hEagraíochta Domhanda Sláinte.

“Ba é an cnámh spairne carcanaigineacht gliofosáite”.

Chinn saineolaithe ailse chóimeáilte IARC d’aon toil gur carcanaigin dhaonna dhóchúil í an tsubstaint, cé nár chuir EFSA gliofosáit in aon chatagóir ailse (ní fiú “carcanaigin amhrasta”). De réir reachtaíocht an Aontais maidir le lotnaidicídí, bheadh toirmeasc ar luibhicíd ag teastáil chun gliofosáit a aithint mar charcanaigin dhóchúil. Mar gheall ar an gconspóid sin, atá fós gan réiteach go dtí an lá seo, cuireadh deireadh leis an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh chun an milliún síniú a bhailiú laistigh de níos lú ná cúig mhí.

Ba é an dara cúis leis an rath a bhí orainn ná gur aithin líon méadaitheach cinnteoirí an Aontais, tar éis na conspóide sin, gur feabhas ciallmhar agus riachtanach ar an gcreat dlíthiúil atá ann cheana é ár n-iarraidh ar thrédhearcacht. Maidir leis an gcostas a bhí ar údaráis an Aontais, ba mhór an mhuinín a bhí aige go raibh a gcairt blanche le haghaidh gliofosáite bunaithe go hiomlán ar staidéir thionsclaíocha, staidéir a coinníodh faoi rún, cé nach raibh aicmiú ailse EDS ag brath ach ar staidéir eolaíocha a foilsíodh.

“Mar sin, bhí aicmiú EDS trédhearcach agus bhí sé oscailte do ghrinnscrúdú eolaíoch. Ní raibh carte blanche an Aontais Eorpaigh".

Bhí Coimisiún an Aontais Eorpaigh ar an eolas faoi sin. Chomh luath le mí an Mhárta 2016, chuir an Coimisinéir Sláinte Andriukaitis in iúl ag preasagallamh gur theastaigh uaidh a sheiceáil ar mhó an leas an phobail i nochtadh na staidéar ná leas na monaróirí iad a choinneáil faoi rún. Nuair a bhí sé soiléir gurbh é “tá” an freagra, chuir sé tús leis an togra reachtach agus chuaigh sé thar a bheith fada chun é a chur chun cinn do Pharlaimint na hEorpa, do na Ballstáit agus d’Uachtaránacht na hOstaire. Thug an dara ceann dom, mar ionadaí Ostarach ar an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh Stop Glyphosate, onóir do phreasagallamh comhpháirteach leis an gCoimisinéir i Vín. Chuir sé sin ar ár gcumas aird a tharraingt ar thábhacht an tionscnaimh reachtaigh seo agus ar an ról tábhachtach atá ag Uachtaránacht na hOstaire ar Chomhairle na hOstaire maidir lena chur chun feidhme cheana féin dhá mhí roimh thús na hUachtaránachta féin.

“Leis an mbeart seo ar mhaithe le tuilleadh trédhearcachta, táimid ag freagairt d’ábhair imní mhuintir na hEorpa”, a dúirt an Coimisinéir Sláinte Andriukaitis ag preasagallamh i Vín: “Tá súil agam gur féidir an dlí a rith roimh na toghcháin Eorpacha i mí na Bealtaine 2019. Chuige sin, tá gá le tacaíocht ó Pharlaimint na hEorpa agus ó na Ballstáit. Féadfaidh Uachtaránacht na hOstaire ar an AE ról cinntitheach a bheith aici ina leith sin.”

Ba é an tríú toisc (agus i mo thuairimse is tábhachtaí) ná go raibh an toilteanas, na hacmhainní agus an saineolas riachtanach againn — is é sin na ENRanna a d’eagraigh an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh — chun an próiseas reachtóireachta a leanúint agus a thionlacan.

Cén fáth go raibh sé seo chomh tábhachtach? Go gairid tar éis a fhoilsithe, bhí gaoth láidir ag an togra trédhearcachta ón tionscal mór.

Comhrac ceilte an tionscail i gcoinne na trédhearcachta

Cé nach bhféadfadh an tionscal béim a leagan go leor ina ráitis phoiblí cé chomh tábhachtach is a bhí trédhearcacht dóibh, taobh thiar de na radhairc a bhí acu cluiche difriúil. Rinne cumainn idirnáisiúnta de mhonaróirí lotnaidicídí, tionscal an bhia agus tionscal na gceimiceán cásanna gruama de mhíbhuntáistí iomaíocha do gheilleagar na hEorpa a phéinteáil, rud a raibh tionchar diúltach acu ar fhás agus ar phoist. I bpáipéir agus litreacha chuig Uachtaránacht na Comhairle, d’éiligh ionadaithe tionscail athruithe tromchúiseacha ar an togra ón gCoimisiún. Mar shampla, ba cheart na critéir maidir le rúndacht atá sainithe go soiléir agus cúng sa togra a leathnú, agus — contrártha d’intinn an Choimisiúin — níor cheart staidéir an mhonaróra a fhoilsiú ag tús gach nós imeachta um údarú ach ag deireadh an nós imeachta sin amháin. Chomh maith leis sin, níor cheart go mbeadh ar an tionscal a chruthú go ndéanfadh nochtadh sonraí ag an údarás dochar dá leasanna gnó, ach ba cheart gur ar an údarás a bheadh dualgas an chruthúnais.

Ba léir go ndéanfadh na leasuithe tionscail sin, dá n-éireodh leo, a mhalairt ar intinn na reachtaíochta trédhearcachta. Mar sin féin, fuair siad tacaíocht chinntitheach ón rapóirtéir i bpríomhchoiste Comhshaoil Pharlaimint na hEorpa, an Feisire Eorpach coimeádach Gearmánach, Renate Sommer. Ghlac sí beagnach gach éileamh thuasluaite ar an tionscal agus rinne sí iad a chomhtháthú isteach ina dréacht-togra. Ba i samhradh na bliana 2018 a bhí sé seo.

Ag an gcéim seo den dráma, bhí an-fháilte roimh dhlíodóirí Cliant Earth, eagraíocht neamhrialtasach atá speisialaithe i ndlí an chomhshaoil, gur éirigh leo agus gur thairg siad tacaíocht dúinn. In anailís dhlíthiúil mhionsonraithe, leag siad béim ar na láidreachtaí sin sa togra ón gCoimisiún ar cheart iad a chaomhnú agus ag an am céanna d’aithin siad roinnt féidearthachtaí nithiúla chun tuilleadh feabhais a chur orthu.

Stop Glyphosate aonad arís

Dúinn, an lucht eagraithe an ECI, Bhí anailís dlí Cliant Domhain fiú a meáchan in ór. Bhí sé mar bhunús le páipéar seasaimh comhpháirteach a chuireamar i láthair thar ceann Stop Glyphosate ag preasagallamh sa Bhruiséil an 14 Meán Fómhair 2018. Agus bhí sé le bheith inár n-uirlis ba láidre chun cur i gcoinne iarrachtaí an tionscail an togra trédhearcachta a laghdú sna míonna ina dhiaidh sin. Rinneamar é sin i litreacha agus freisin i gcainteanna le Feisirí de Pharlaimint na hEorpa, le hionadaithe ó na Ballstáit, le hUachtaránacht na hOstaire ar an gComhairle agus le Coimisiún an Aontais Eorpaigh.

Bhíomar in ann a chur ina luí ar ár n-argóintí i lár mhí Dheireadh Fómhair 2018, nuair a bhí staid na caibidlíochta maidir leis an gComhairle le feiceáil cheana féin mar gheall ar sceitheadh.

“Bhí an méid a fuaireamar sna doiciméid de chuid na Comhairle a sceitheadh níos fearr ná gach rud a mheasamar a bheith dóchasach”.

Neartaigh an Chomhairle gnéithe dearfacha den togra ón gCoimisiún, bhain sí débhríochtaí a bhí ann roimhe seo agus chosain sí na cearta rochtana atá ann cheana ar fhaisnéis chomhshaoil. Níor léiríodh sa seasamh ón gComhairle leasuithe an tionscail, áfach, lena ndéanfaí an togra trédhearcachta a mhaolú thar aitheantas.

Dá bhrí sin, bhí feabhas suntasach tagtha ar an seans go gcuirfí deireadh go luath le rúndacht staidéir an tionscail. Mar sin féin, b’éigean dul timpeall ar roinnt blocanna tromchúiseacha stumbling fós agus bacainní a bhaint le linn na míosa amach romhainn roimh an gCoimisinéir Sláinte Andriukaitis i mí Feabhra 2019 d’fhéadfadh sé a bheith soiléir ar twitter go bhfuil “an chéad tionscnamh riamh ó na saoránaigh ag teacht ar chomhaontú maidir le reachtaíocht”. Tháinig na constaicí sin arís ón rapóirtéir coimeádach i gCoiste Comhshaoil Pharlaimint na hEorpa, Renate Sommer. Tar éis dó a bheith soiléir nár thacaigh an Coimisiún ná an Chomhairle le hiarrachtaí an tionscail uisce a laghdú, rinne Renate Sommer iarracht an t-amchlár chun an togra a phróiseáil a chur ar atráth go dtí an chéad tréimhse reachtach eile. D’fhágfadh sé sin nach mbeadh sé cinnte an rachadh Parlaimint nuathofa agus Coimisiún nua i mbun an tionscnaimh trédhearcachta arís. Agus dá ndéanfadh siad, bheadh am ag an tionscal go dtí sin chun a mhianta a chur in iúl ag na pointí cinntitheacha leis an mbéim chuí. D’fhéadfaí a shamhlú go leor go mbeadh treo difriúil ag an bpróiseas chun tuairimí a fhoirmiú sa dara hiarracht.

Dá bhrí sin, an 15 Deireadh Fómhair 2018, mar gheall ar an iontas a bhí ar Choimisiún an Aontais Eorpaigh agus ar an gComhairle, dúirt Renate Sommer leis an tairseach nuachta POLITICO gur chomhaontaigh na grúpaí parlaiminteacha uile nár cheart an togra trédhearcachta a thabhairt chun críche a thuilleadh sa tréimhse reachtach reatha. D’éirigh léi beagnach leis an bhrú seo. Ach ag an gcéim seo, ba léir go raibh tábhacht leis an gceathrú toisc ratha: ádh mór.

An beagán is gá de luck

Chinntigh an t-ádh seo go raibh muid san áit cheart ag an am ceart chun aitheantas a thabhairt go luath ar an méid a bhí á ghrúdú. Agus muid i dteagmháil le scáth-rapóirtéirí na ngrúpaí eile, chinneamar, murab ionann agus an méid a maíodh, nár aontaigh siad go léir le himeacht ón gclár ama. Ní dhearna an Coimisiún ná an Chomhairle amhlaidh. Mar thoradh air sin, cuireadh go leor luamháin ag gluaiseacht. Cuireadh cogadh ar bun sa Pharlaimint, a raibh seacht lá agus níos mó cruinnithe grúpa ann ina dhiaidh sin chun deireadh a chur leis an tairseach nuachta POLITICO ina raibh ceannlíne an 23 Deireadh Fómhair go raibh U-tarchur á dhéanamh ag Coiste Comhshaoil na Parlaiminte go dtí an tráthchlár bunaidh.

Bhí luck ina fhachtóir cinntitheach freisin i roinnt vótaí, áit a bhféadfaí an téacs reachtach a shárú go minic le corrlach de roinnt vótaí. Tar éis gur theip ar leasuithe Renate Sommer tromlach a bhuachan sa chéad vóta sa suí iomlánach ar an 11 Nollaig, chuir sí tús leis an iarracht dheireanach chun an rialachán a “sciliú”, rialachán a ndearna sí cur síos air mar “chontúirteach” don Aontas Eorpach. I mbeart neamhghnách, d’iarr sí ar an suí iomlánach diúltú don togra ón gCoimisiún ina iomláine.

An 11 Nollaig 2018, d’iarr an rapóirtéir Renate Sommer ar an suí iomlánach diúltú don togra trédhearcachta ina iomláine. Ina dhiaidh sin, vótáil 244 FPE — an chuid is mó acu ó Pháirtí an Phobail Eorpaigh — agus vótáil siad i gcoinne an bhille, staon 60 Feisire eile, ach vótáil tromlach 360 FPE i bhfabhar an togra trédhearcachta. D’éirigh Renate Sommer as.

Réitigh éirí as oifig Renate Sommer an bealach le haghaidh idirphlé trípháirteach cuiditheach agus dian a thosaigh go luath i mí Eanáir 2019 agus a tháinig chun críche go rathúil i mí Feabhra.

Trédhearcacht — réamhriachtanas ach gan aon ráthaíocht muiníne

Ar cheann de na cúiseanna is mó atá ag Coimisiún an AE le deireadh a chur le rúndacht staidéar tionscail, bhí treisiú ar mhuinín i gcóras údaraithe an AE agus i measc na n-institiúidí lena mbaineann. Cé gurbh iad Avondale rogha na coitianta tháinig buachaillí GCM le plean agus chuireadar I bhfeidhm é. Ach ní ráthaíocht é ar aon bhealach. I ndeireadh na dála, is é cáilíocht an méid atá le feiceáil trí thrédhearcacht atá cinntitheach don mhuinín. Arna chur i bhfeidhm ar an nós imeachta um údarú le haghaidh lotnaidicídí, ar thaobh amháin, is é cáilíocht eolaíoch na staidéar tionscail rúnda a bhí ann roimhe sin, agus ar an taobh eile cáilíocht na meastóireachta a dhéanann na húdaráis ar na staidéir sin.

Is é an tAontas Eorpach atá ar siúl faoi láthair maidir le formheas na gliofosáite ag an Údarás Eorpach um Shábháilteacht Bia (EFSA) agus ag an nGníomhaireacht Eorpach Ceimiceán (EChA) an chéad nós imeachta a dhéantar i gcomhréir leis na rialacha nua trédhearcachta. Is amhlaidh atá toisc gur nocht Grúpa Athnuachana Glyphosate a chuid staidéar, rud a fhágann gur féidir le heolaí neamhspleách tríú páirtí grinnscrúdú eolaíoch a dhéanamh. Is é an toradh a bhí air sin le déanaí breithiúnais chriticiúla maidir le cáilíocht eolaíoch staidéir ghéineatocsaineachta an tionscail agus cruinneas an údaráis maidir le meastóireacht a dhéanamh ar staidéir ar charcanaigineacht chreimneach an tionscail (bhí an mheastóireacht neamhspleách ar na staidéir sin indéanta níos luaithe le rialú ón gCúirt Bhreithiúnais). Conas a dhéileálfaidh na húdaráis leis na breithiúnais chriticiúla sin ó eolaithe neamhspleácha, cinnfidh siad cé acu a bheidh nó nach mbeidh an tAontas Eorpach in ann muinín na saoránach in institiúidí an Aontais agus sna nósanna imeachta údarúcháin a athbhunú. Beidh gliofosáit, a bhí ina spreagadh do chóras nua trédhearcachta an Aontais, ina tástáil litmus ar a fheidhmiú.