Comhordaitheoir Fhionlannach an Tionscnaimh Right2Water: “In ainneoin na ndúshlán uile, tá ár bhfeachtas fós ar cheann de bhuaicphointí mo ghairmréime!”

Ba é Right2Water, a seoladh in 2012, an chéad tionscnamh Eorpach ó na saoránaigh a bhain amach an tairseach sínithe 1 milliún. Ocht mbliana ina dhiaidh sin, déanann eagraí Fionlannach an fheachtais measúnú ar an dul chun cinn i reachtaíocht an AE i gcomparáid leis na torthaí a bhfuiltear ag súil leo agus roinneann sé comhairle d’eagraithe tionscnaimh agus d’fheachtais feachtais.

Maidir leis an airteagal seo, chuir Aku Aarva, ambasadóir an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh san Fhionlainn, Merja Launis faoi agallamh. Comhairleoir speisialta de chuid JHL – Aontas Seirbhísí Poiblí agus Leasa na Fionlainne is ea Merja agus bhí sé freagrach as an bhfeachtas Right2Water a chomhordú san Fhionlainn.

Isfeachtas é Right2Water chun tiomantas a thabhairt don Aontas Eorpach agus do na Ballstáit ceart an duine ar uisce agus ar shláintíocht a chur chun feidhme. Rinne an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh ionadaíocht ar bhreis agus 120 eagraíocht neamhrialtasach agus thacaigh ceardchumainn na Gearmáine agus na hOstaire leis. Ba é an chéad tionscnamh Eorpach ó na saoránaigh é inar bailíodh níos mó ná milliún síniú. Conas a bhí tú páirteach?

Bhí baint agam le tús a chur leis an bhfeachtas Fionlannach agus é a dhearadh, toisc gur chomhordaigh m’aontas JHL (an Ceardchumann do na hEarnálacha Poiblí agus Leasa) an feachtas Right2Water san Fhionlainn in 2012-2013. Naoi gceardchumann san earnáil phoiblí a rinne an feachtas san Fhionlainn le chéile.

Ba iad an brateagraíocht Eorpach EPSU (Aontas na Seirbhíse Poiblí Eorpach) a bhí mar thionscnóir agus mar phríomheagraí an fheachtais Right2Water. Bhailíomar beagnach 15 000 síniú san Fhionlainn, i bhfad os cionn na tairsí íosta de 9 750.

Dhearamar an feachtas chun “tírdhreach” na Fionlainne a mheaitseáil, mar shampla, d’athraigh muid beagán an fheachtais ‘Water is a Human Right’ chun ‘Water is a Basic Right’ (‘Vesi on perusoikeus’ san Fhionlainnis) a léamh, rud a fuair eolas níos fearr agus a úsáideadh nuair a bhítear ag tagairt do Bhunreacht na Fionlainne.

Ba é Right2Water an chéad tionscnamh chun riachtanais an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh a bhaint amach. Cén fáth ar éirigh leis agus conas a bhraith tú nuair a bhain tú an sprioc amach?

Siar in 2012, ba fhoirm nua rannpháirtíochta do shaoránaigh an AE é an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh – chuir sé spéis ann. Ach bhí an rud is mó go raibh an téama éasca do dhaoine a aithint leis. Is rud é an t-uisce a theastaíonn ó gach duine sa ghnáthshaol, agus ní fhéadfadh aon ní sa tsochaí feidhmiú gan uisce. Níor chóir go mbeadh uisce agus sláintíocht tráchtearraí, ach ceart uilíoch, inrochtana ag gach duine.

Bhí droch-eispéireasagainn ar oibreacha uisce príobháidithe san Eoraip agus ar fud an domhain ó na 1990idí i leith, áit a bhfuil seirbhísí curtha ar fáil ag cuideachtaí ilnáisiúnta príobháideacha tar éis éirí róchostasach do shaoránaigh agus do dhrochchaighdeán. Ar ndóigh, bhraitheamar go hiontach nuair a d’éirigh leis an bhfeachtas agus nuair a bhain sé amach a sprioc. Mar sin féin, ní bhíonn deireadh leis an obair ná leis na bagairtí a bhaineann le príobháidiú uisce.

Tá roinnt dul chun cinn déanta ag reachtaíocht AE maidir le cuspóirí an tionscnaimh Right2Water a chomhlíonadh ach níl sé sásúil go fóill.

Ghlac an Coimisiún Teachtaireacht mar gheall ar an tionscnamh Right2Water in 2014. An 1 Iúil 2015, d’fhoilsigh an Coimisiún Eorpach Treochlár chun meastóireacht a dhéanamh ar an Treoir maidir le hUisce Óil. I mí na Nollag 2019, tháinig Parlaimint na hEorpa agus Comhairle an Aontais Eorpaigh ar chomhaontú maidir leis na rialacha nuachóirithe de chuid an Aontais lena bhfeabhsaítear cáilíocht an uisce óil ar bhonn na gcaighdeán is déanaí, lena méadaítear rochtain ar uisce do chách agus lena bhfeabhsaítear an trédhearcacht san earnáil riachtanach seo. An leor an freagra sin i do thuairim?

Níor leor freagra an Choimisiúin. Is é an chéad togra le haghaidh reachtaíochta anTreoir Athmhúnlaithe maidir le hUisce Óil, a fhreagraíonn go páirteach, ar a laghad, d’éilimh an tionscnaimh ‘Right2Water’.

Cad é do thuairim ar phróiseas an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh? Cad maith a fheiceann tú ann agus cad iad na dúshláin? Conas a d’fhorbródh tú é a thuilleadh?

Is dócha go bhfuil feabhas tagtha ar an bpróiseas, ach leis an gcéad tionscnamh Eorpach seo ó na saoránaigh, bhí go leor fadhbanna teicniúla agus riaracháin ann, go háirithe i gcás sínithe a bhailiú, ós rud é go raibh rialacháin náisiúnta éagsúla ann. 

Má tá an iomarca maorlathais ann, is deacair d’eagraíochtaí neamhrialtasacha beaga páirt a ghlacadh ann. Náire a bheadh ann dá mba rud é nach mbeadh ach eagraíochtaí neamhrialtasacha seanbhunaithe in ann tionscnaimh a chur i gcrích agus a chur isteach.

Cad a déarfá leo siúd atá ag iarraidh tús a chur le Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh?

Ó, tá go leor comhairle agam duit:

Pleanáil an feachtas go cúramach. Déan do phríomhtheachtaireachtaí a phleanáil go cúramach. Roghnaigh ambasadóirí an fheachtais go cúramach. Déan deimhin de go bhfuil go leor ama, acmhainní agus saineolais agat le haghaidh saincheisteanna substainte agus le haghaidh socruithe teicniúla. Comhghuaillíocht dhaingean a thógáil chun oibriú le do chomhpháirtithe uile, lena n-áirítear le ceannaireacht. B’fhearr comhordaitheoir tionscadail a fhostú. Is dúshlán é déine an fheachtais a choinneáil suas ar feadh bliain iomlán.

Mar sin féin, in ainneoin na ndúshlán ar fad, is cinnte gur ceann de bhuaicphointí mo ghairmréime an chéad tionscnamh Eorpach ó na saoránaigh ar éirigh go maith leis!

D’iarr lucht eagraithe an tionscnaimh ‘Right2Water’ ar an gCoimisiún Eorpach a chinntiú go mbeadh an ceart ag gach saoránach AE uisce agus sláintíocht a fháil. D’iarr siad freisin go ndéanfaí soláthar uisce agus bainistiú acmhainní uisce a eisiamh ó rialacha agus léirscaoileadh an mhargaidh inmheánaigh, agus d’áitigh siad ar an gCoimisiún cur lena iarrachtaí chun rochtain uilíoch ar uisce agus ar shláintíocht a bhaint amach ar fud an domhain, áit nach bhfuil rochtain fós ag 800 milliún duine ar uisce agus nach bhfuil rochtain ar shláintíocht ag breis agus 2 billiún duine.

Ba é an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh Right2Water an chéad tionscnamh Eorpach ó na saoránaigh inar bailíodh níos mó ná 1.6 milliún síniú in 7 tír.