Εθνικές πρωτοβουλίες πολιτών έναντι των ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών πολιτών: αναλογικά, απαιτούνται περισσότερες υπογραφές, εντός συντομότερου χρονικού διαστήματος

Ενώ πολλά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιτρέπουν τη συμμετοχή των πολιτών στη νομοθετική διαδικασία μέσω πρωτοβουλιών πολιτών, κανένα δεν παρέχει το επίπεδο στήριξης των διοργανωτών ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών πολιτών που προσφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του φόρουμ της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών. Πρόκειται για ένα από τα κύρια πορίσματα πρόσφατης έρευνας μεταξύ των εθνικών αρχών δεκατεσσάρων κρατών μελών σχετικά με τους κανονισμούς και τη χρήση των μέσων της πρωτοβουλίας πολιτών τους. 

Οι εθνικές πρωτοβουλίες πολιτών, γενικά, απαιτούν υψηλότερο ποσοστό υπογραφών και παρέχουν στους διοργανωτές μικρότερο χρόνο για να τις συγκεντρώσουν, σε σύγκριση με το κατώτατο όριο και το χρονοδιάγραμμα για την επιτυχή συγκέντρωση υπογραφών των Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών Πολιτών (ΕΠΠ). 

Η διαβούλευση που πραγματοποίησε η Democracy International μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου 2023 είχε ως στόχο τη συγκέντρωση βέλτιστων πρακτικών στις προδιαγραφές και τις διαδικασίες σχετικά με τον καθορισμό πρωτοβουλιών εθνικού θεματολογίου ή παρόμοιων μέσων υποβολής αναφορών που περιλαμβάνουν τη συλλογή υπογραφών σε εθνικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, η διαβούλευση αποσκοπούσε στη συγκέντρωση κανόνων για τους διοργανωτές σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να συσταθούν οι πρωτοβουλίες, τις υπηρεσίες υποστήριξης που παρέχονται στους διοργανωτές, την επιγραμμική υποδομή που σχετίζεται με την πρωτοβουλία, τα κατώτατα όρια συγκέντρωσης υπογραφών και, εάν η επιγραμμική συγκέντρωση υπογραφών αποτελεί επιλογή, τον τρόπο διαχείρισης των ψηφιακών υπογραφών και τον ελάχιστο αριθμό υπογραφών για εθνικές πρωτοβουλίες σε όλα τα κράτη μέλη.

Ελήφθησαν έγκυρες απαντήσεις από 13 από τις 18 χώρες με εργαλεία συμμετοχής των πολιτών: Αυστρία, Βουλγαρία, Δανία, Φινλανδία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία και Ισπανία.

Διαδικασίες

Και οι 13 χώρες λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο όσον αφορά τη διαδικασία και τις προδιαγραφές των μέσων για τους πολίτες.  Όπως και στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, ορισμένες εθνικές αρχές απαιτούν τη σύσταση ομάδας διοργανωτών. Για την ΕΠΠ, η απαίτηση αυτή είναι μια ομάδα 7 πολιτών της ΕΕ που ζουν σε 7 διαφορετικά κράτη μέλη. Για τις 13 χώρες της παρούσας μελέτης, οι απαιτήσεις διαφέρουν από χώρα σε χώρα. 

Για παράδειγμα, στην Πολωνία απαιτείται νομοθετική επιτροπή 15 ατόμων. Στη Λετονία, πρέπει να υπάρχει μια ομάδα 10 πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου. Στη Φινλανδία, η απαίτηση είναι μια ομάδα τουλάχιστον 5 πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου με έναν εκπρόσωπο και έναν αναπληρωτή. Στην Ουγγαρία, ξεκινά δημοψήφισμα με τη συγκέντρωση υπογραφών από 20 έως 30 άτομα.  

Όσον αφορά τη συλλογή υπογραφών, ο αριθμός των υπογραφών και ο χρόνος που διατίθεται για τη συλλογή αυτών των υπογραφών ποικίλλει ελαφρώς μεταξύ των χωρών που αναλύθηκαν. Στην ΕΠΠ, οι διοργανωτές πρέπει να συγκεντρώσουν τουλάχιστον 1 εκατομμύριο υπογραφές υποστήριξης, επιτυγχάνοντας παράλληλα το ελάχιστο όριο σε τουλάχιστον επτά χώρες της ΕΕ. Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, τα κατώτατα όρια υπογραφής ως ποσοστό του (γενικού) πληθυσμού είναι χαμηλότερα από ό, τι για συγκρίσιμα μέσα στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετείχαν στην παρούσα μελέτη. Για παράδειγμα, η Βουλγαρία είναι η μόνη χώρα που δεν διαθέτει κατώτατο όριο για τον αριθμό των υπογραφών που απαιτούνται για την εγκυρότητα μιας πρωτοβουλίας. Σε σύγκριση με τη Λετονία, η οποία απαιτεί το 10 % του πληθυσμού της να έχει δικαίωμα ψήφου. Βλέπε τα συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία για κάθε χώρα στο παρακάτω γράφημα. 

Όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα για τη συγκέντρωση υπογραφών, ο διαθέσιμος χρόνος για τη συλλογή υπογραφών για την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών είναι σημαντικά μεγαλύτερος σε σύγκριση με τα συγκρίσιμα εθνικά μέσα της παρούσας έκθεσης. Οι διοργανωτές μιας ΕΠΠ έχουν στη διάθεσή τους 12 μήνες (1 έτος) για να συγκεντρώσουν τουλάχιστον 1 εκατομμύριο υπογραφές. Στις Κάτω Χώρες και την Πορτογαλία δεν υπάρχει καθορισμένη προθεσμία και στην Ισπανία η προθεσμία είναι εννέα μήνες. Βλέπε τα συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία για κάθε χώρα στο παρακάτω γράφημα.

Επιγραμμικά και απογραμμικά συστήματα συγκέντρωσης υπογραφών και συγκέντρωσης υπογραφών

Από την αρχή, η ΕΠΠ προσέφερε τόσο επιγραμμική συγκέντρωση υπογραφών (μέσω μεμονωμένων συστημάτων συγκέντρωσης και πλέον αποκλειστικά μέσω του κεντρικού επιγραμμικού συστήματος συγκέντρωσης) όσο και απογραμμική (έντυπη) συλλογή υπογραφών. Συγκριτικά, η Λιθουανία, οι Κάτω Χώρες, η Δανία, η Λετονία, η Αυστρία, η Ισπανία, η Σλοβενία, η Φινλανδία και η Πορτογαλία επιτρέπουν τόσο την επιγραμμική συγκέντρωση όσο και την απογραμμική (έντυπη) συλλογή υπογραφών, ενώ η Βουλγαρία, η Πολωνία και η Ουγγαρία δεν επιτρέπουν ούτε παρέχουν την υποδομή για την επιγραμμική συγκέντρωση υπογραφών. Η Σλοβακία, από την άλλη πλευρά, προσφέρει μόνο ένα επιγραμμικό σύστημα συγκέντρωσης χωρίς δυνατότητα συγκέντρωσης υπογραφών σε έντυπη μορφή.

Μεταξύ των χωρών που έχουν τη δυνατότητα επιγραμμικής συγκέντρωσης υπογραφών, μόνο η Ισπανία δεν παρέχει επίσημο κεντρικό σύστημα. Στις Κάτω Χώρες, τη Λετονία, την Πορτογαλία και τη Φινλανδία, επιτρέπεται επίσης ένα εναλλακτικό ατομικό σύστημα, το οποίο πρέπει να εγκρίνεται από κάθε χώρα, παράλληλα με το κεντρικό σύστημα. Για να χρησιμοποιήσουν το δικό τους σύστημα συγκέντρωσης στη Φινλανδία, οι διοργανωτές χρειάζονται πιστοποιητικό από τη φινλανδική ρυθμιστική αρχή επικοινωνιών.  

Όσον αφορά τις απαιτήσεις για την υπογραφή πρωτοβουλιών, είναι κατ’ ουσίαν οι ίδιες με εκείνες της ΕΠΠ. Οι υπογράφοντες πρέπει να έχουν δικαίωμα ψήφου, να είναι τουλάχιστον 18 ετών (με εξαίρεση τη Λετονία και την Αυστρία, όπου, όσον αφορά τις αναφορές, η ελάχιστη ηλικία είναι τα 16 έτη), να αναφέρουν επίσης ονοματεπώνυμο, διεύθυνση και, ανάλογα με τη χώρα, τον προσωπικό αριθμό ταυτότητας. Για χώρες που εργάζονται μόνο με έντυπες υπογραφές, απαιτείται πάντοτε ιδιόχειρη υπογραφή. Στην περίπτωση της Δανίας, της Φινλανδίας και της Αυστρίας, επιτρέπεται η χρήση εθνικής ηλεκτρονικής ταυτότητας.

Ευαισθητοποίηση

Η ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με την ύπαρξη των πρωτοβουλιών πολιτών ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Σύμφωνα με τις αρμόδιες αρχές της Βουλγαρίας, της Λιθουανίας, των Κάτω Χωρών και της Πορτογαλίας, τα εργαλεία δεν είναι δημοφιλή και σπάνια χρησιμοποιούνται. Ομοίως, η Σλοβακία ανέφερε το μέσο ως «υποχρησιμοποιούμενο». Μόνο 5 χώρες: Η Λετονία, η Αυστρία, η Σλοβενία, η Φινλανδία και η Δανία ανέφεραν κάποιο επίπεδο επιτυχίας και σχετικά υψηλό επίπεδο χρήσης. Στη Σλοβενία, η χρήση του εργαλείου έχει αυξηθεί ιδιαίτερα μετά την πανδημία COVID-19. Το 2022 είχαν καταχωριστεί 13 πρωτοβουλίες, ενώ έως τα μέσα του 2023 12 είχαν ήδη καταχωριστεί νέες πρωτοβουλίες. Στη Λετονία, από το 2013, όταν δρομολογήθηκε το μέσο, έχουν υποβληθεί 46 πρωτοβουλίες. Στη Δανία, κατά τα πέντε έτη ύπαρξης του μέσου, δημοσιεύθηκαν 1500 προτάσεις στον ειδικό ιστότοπο. Ομοίως, η ευαισθητοποίηση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών αυξάνεται επίσης τα τελευταία 11 χρόνια. Από το 2012 έχουν καταχωριστεί 103 ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες πολιτών. Η ευαισθητοποίηση σχετικά με αυτά τα εργαλεία συμμετοχικής δημοκρατίας συνδέεται άμεσα με την επιτυχία τους. Καθώς περισσότεροι πολίτες ενημερώνονται για τα εργαλεία αυτά, περισσότεροι πολίτες θα δρομολογούν και θα υπογράφουν πρωτοβουλίες. 

Η έλλειψη γνώσεων σχετικά με τα αντίστοιχα εθνικά μέσα συνδεόταν συχνά με την έλλειψη δραστηριοτήτων επικοινωνίας. Η Λιθουανία ήταν η μόνη χώρα, στην εν λόγω μελέτη, στην οποία το εργαλείο της πρωτοβουλίας πολιτών δημοσιοποιήθηκε στα εθνικά μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, για τους περισσότερους, μόνο κυβερνητικοί ιστότοποι αναφέρουν τις πρωτοβουλίες ή τις ευαισθητοποιούν: η Βουλή των Αντιπροσώπων στις Κάτω Χώρες, ο ιστότοπος του Κοινοβουλίου στη Δανία και η Εθνική Εκλογική Υπηρεσία στην Ουγγαρία. Στη Φινλανδία, ένα ευρύ φάσμα κυβερνητικών ιστοτόπων προωθεί το εργαλείο, ένα εκ των οποίων, το Demokratia.fi είναι ένας ιστότοπος που χρησιμοποιείται για την επικοινωνία των υπηρεσιών δημοκρατίας σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην περίπτωση της Ισπανίας, οι εθνικές αρχές που ερωτήθηκαν ανέφεραν ότι δεν παρείχαν ή δεν ευαισθητοποίησαν το εργαλείο. Ως εκ τούτου, η «υποχρησιμοποίηση» των μέσων, στις χώρες αυτές, μπορεί να είναι αποτέλεσμα της έλλειψης επικοινωνίας γύρω από το μέσο.

Υποστήριξη των διοργανωτών

Όσον αφορά τη στήριξη των διοργανωτών, δεν υπάρχει κράτος μέλος που να παρέχει στήριξη στους διοργανωτές εθνικών πρωτοβουλιών πολιτών συγκρίσιμη με τη στήριξη που παρέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του φόρουμ ΕΠΠ. Στις Κάτω Χώρες, την Πολωνία, τη Φινλανδία και τη Λετονία, μπορείτε να βρείτε ή να ζητήσετε πληροφορίες σχετικά με την εθνική πρωτοβουλία πολιτών στην αντίστοιχη κυβερνητική πλατφόρμα τους. Ωστόσο, δεν υπάρχει κέντρο άμεσης βοήθειας, παρόμοιο με το φόρουμ της ΕΠΠ, σε καμία από τις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα για την παρούσα μελέτη. Η Βουλγαρία είναι η μόνη χώρα που ανέφερε ότι η βοήθεια προς τους διοργανωτές παρέχεται από ΜΚΟ ή εξωτερικούς φορείς. 

Όσον αφορά τη χρηματοδότηση, οι περισσότερες χώρες δεν παρέχουν συστήματα χρηματοδότησης για τους διοργανωτές. Η χρηματοδότηση πρωτοβουλιών προέρχεται κυρίως από εξωτερικές πηγές, όπως οι δωρεές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, πρέπει να αναφέρονται οι δωρεές. Για παράδειγμα, στη Φινλανδία, πρέπει να αναφέρονται δωρεές που υπερβαίνουν τα 1 500 EUR ανά δωρητή. Αυτό είναι παρόμοιο με την ΕΠΠ, όπου πρέπει να αναφέρονται πηγές στήριξης ή χρηματοδότησης που υπερβαίνουν τα 500 EUR. 

Στη μελέτη αυτή υπάρχουν μόνο δύο χώρες που διαφέρουν από τις άλλες όσον αφορά τα συστήματα χρηματοδότησης που διατίθενται στους διοργανωτές: Ισπανία και Αυστρία. Η Αυστρία αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση, η οποία απαιτεί από τους διοργανωτές να καταβάλλουν συνεισφορά για την εγγραφή της πρωτοβουλίας τους (622 EUR για την καταχώριση και 2 799,50 EUR μετά την έγκριση της αίτησης). Εάν η πρωτοβουλία είναι επιτυχής (φθάνει το κατώτατο όριο συγκέντρωσης υπογραφών κ.λπ.), το κόστος θα πενταπλασιαστεί, δηλαδή περίπου 17 000 EUR. Ομοίως, η Ισπανία παρέχει επίσης χρηματοδότηση σε περίπτωση επιτυχούς πρωτοβουλίας, δηλαδή όταν η πρωτοβουλία φτάσει στο Κοινοβούλιο, η οποία μπορεί να ανέλθει σε 341 000 EUR. Συνολικά, το κατώτατο όριο για τη λήψη χρηματοδότησης από τα κράτη μέλη που την προσφέρουν είναι αρκετά υψηλό.

Διαβάστε περισσότερα: Ενωμένοι στην πολυμορφία: έρευνα μεταξύ των εθνικών αρχών δείχνει ότι υπάρχουν τεράστιες διαφορές όσον αφορά τη δημοτικότητα, το νομικό καθεστώς και τον αντίκτυπο των πρωτοβουλιών πολιτών στα κράτη μέλη της ΕΕ