Tionscnamh Eorpach na saoránach: Gan aon chistí de chuid an Aontais do thíortha nach bhfuil breithiúnacht neamhspleách ná smacht reachta acu?

Tionscnamh Eorpach na saoránach: Sprioc-am socraithe a thabhairt do Bhallstáit nua an AE a gcórais bhreithiúnacha a athchóiriú, agus rochtain a bheith ag gach ball ar chistí maidir leis an smacht reachta.

Moltar leisan tionscnamh Eorpach ó na saoránaigh “Stop corruption in the EU” creat ama socraithe do thíortha nua-aontaithe chun athchóirithe a dhéanamh ar a gcórais bhreithiúnacha. Iarrann sí freisin go gcomhlíonfar an smacht reachta mar choinníoll go bhfaigheadh gach Ballstát cistí AE.  

Táimidne, tionscnóirí an “Stop corruption in the EU”, suite de go ndéanann calaois agus mí-úsáid cistí Eorpacha difear do na tíortha uile, agus do na saoránaigh uile, mar cháiníocóirí, a rannchuidíonn le buiséad an AE. Dá bhrí sin, molaimid athruithe ar an reachtaíocht Eorpach, rud a chuideoidh leis an smacht reachta a chur i bhfeidhm agus le srian a chur leis an éilliú.

Is feiniméan é an t-éilliú nach féidir a dhíothú go hiomlán, ach is féidir an damáiste a dhéanann sé a mhaolú agus a theorannú trí fhorfheidhmiú éifeachtach an smachta reachta.

De réir suirbhé de chuid Eorabharaiméadair, creideann 71.6 % de mhuintir na hEorpa gur tarlú coitianta é calaois a dhéanamh le cistí AE, agus go dtugann os cionn 80 % tacaíocht agus aithníonn siad a thábhachtaí atá príomhphrionsabail an smachta reachta.

Tá go leor institiúidí agus sásraí uile-Eorpacha bainteach le bainistiú an riosca calaoise le cistí Eorpacha, ach is iad na riaracháin náisiúnta sna Ballstáit aonair amháin ar féidir leo páirt a ghlacadh ag an am céanna i gceithre chéim uile an phróisis – cosc, brath, imscrúdú agus smachtbhannaí.

Creidimid, de bharr Oifig an Ionchúisitheora Phoiblí Eorpaigh a bhunú, go mbeidh cearta breise ag an Aontas na sáruithe sin a imscrúdú agus smachtbhannaí a chur orthu, ach ní dhéanfaidh sí ról bunriachtanach na n-údarás náisiúnta a chealú ná a laghdú ó thaobh an éillitheacht a chomhrac, an smacht reachta a fhorfheidhmiú agus a chaomhnú.

Maidir le gach ceann de na nithe thuas, tá an dá chuspóir seo a leanas leagtha amach againne ag tionscnóirí an “Caimiléireachta Stad san AE”:

1. Tréimhse dhocht ama a thabhairt isteach do thíortha nua-aontaithe chun athchóirithe a dhéanamh ina gcórais bhreithiúnacha

Mar thoradh ar na trí bhabhta dheireanacha de mhéadú an AE tháinig 13 mBallstát nua isteach – an Eastóin, an Chipir, an Laitvia, an Liotuáin, Málta, an Pholainn, an tSlóvaic, an tSlóivéin, an Ungáir agus Poblacht na Seice in 2004, an Bhulgáir agus an Rómáin in 2007, agus an Chróit in 2013.

Is féidir le Ballstáit nua tairbhe a bhaint as cistí réamhaontachais agus comhtháthaithe, agus as an gClár Tacaíochta um Athchóiriú Struchtúrach (SRSP).

Murab ionann agus na tíortha a tháinig isteach in 2004 agus an Chróit in 2013, nascadh aontachas na Bulgáire agus na Rómáine in 2007 leis an Meicníocht um Chomhar agus um Fhíorú (CVM), mar nach raibh dul chun cinn leordhóthanach déanta fós ag an dá thír maidir le hathchóiriú breithiúnach, éilliú agus coireacht eagraithe (don Bhulgáir).

Tráth ar cláraíodh ár dtionscnamh i mí Mheán Fómhair na bliana seo caite, bhí an Bhulgáir agus an Rómáin ina mbaill den Aontas le breis agus 12 bliain. Ina dhiaidh sin, i mí na Samhna 2019, chinn an Coimisiún Eorpach go bhféadfaí deireadh a chur le faireachán CVM don Bhulgáir (a vótáladh i bParlaimint na hEorpa, ach ní i gComhairle AE), ach go leanfar de bheith á chur i bhfeidhm sa Rómáin.

Go dtí seo, níl an t-athchóiriú ar a córas ionchúisimh curtha i gcrích go fóill ag an mBulgáir, tá calaois le cistí an AE an-choitianta, agus níor tháinig deireadh ach le 3 as an 40 cás a breathnaíodh d’imscrúduithe ardleibhéil éillithe idir 2014-2019 le ciontuithe.

Cé go leagtar síos cuspóirí soiléire sa Sásra Comhair agus Fíorúcháin, ní leagtar síos ann spriocdhátaí chun iad a chur chun feidhme (fad foriomlán an CVM) ná ní bhíonn iarmhairtí ann i gcás nach mbainfí amach iad.

I bhfianaise thaithí na Bulgáire agus na Rómáine, agus i bhfianaise méadú breise ar an Aontas Eorpach, molaimid tréimhse dhocht 10 bliana a thabhairt isteach ina mbeidh ar na tíortha nua-aontaithe athchóirithe a chur i gcrích ina gcórais bhreithiúnacha agus comhrac éifeachtach i gcoinne na caimiléireachta a áirithiú.

2. An smacht reachta a nascadh le cistí ón Aontas a fhaigheann Ballstáit aonair

Ní hamháin go ndéanann easnaimh i gcur i bhfeidhm an smachta reachta difear don chumas calaois le cistí an Aontais agus leis an éilliú a laghdú, ach freisin d’fheidhmiú neamhspleách na bpríomhúdarás, do cháilíocht na timpeallachta gnó agus na forbartha eacnamaíche, do neamhspleáchas na meán, do thrédhearcacht san airgeadas poiblí agus go leor réimsí eile, atá ríthábhachtach do shaoránaigh uile na hEorpa.

D’fhógair an Coimisiún Eorpach reatha go bhfuil sé ar intinn aige faireachán a dhéanamh ar an smacht reachta i ngach Ballstát den Aontas. I mí Aibreáin 2019, vótáil Parlaimint na hEorpa ar threoir lena nasctar fáil chistí an Aontais leis an smacht reachta. Tá sé 14 mhí anois ag fanacht ar chinneadh ó Chomhairle an Aontais Eorpaigh maidir leis an treoir seo.

Moltar sa tionscnamh ó na saoránaigh critéir agus tagarmharcanna soiléire a leagan síos a bhaineann leis an smacht reachta, chun na torthaí a thuairisciú go cruinn; Agus an rogha a thabhairt isteach moratorium (fionraí sealadach) a fhorchur ar chistí Eorpacha a eisíoc le tíortha a sháraíonn na critéir sin go dtí go gcuirfear deireadh leis na neamhrialtachtaí.

Aisíocfaidh gach saoránach Eorpach an méadú suntasach ar dheontais agus ar iasachtaí saor ó ús atá beartaithe sa chéad bhuiséad seacht mbliana eile de chuid an Aontais Eorpaigh, agus an iasacht bheartaithe EUR 750 billiún lena gcumhdach. Treisíonn sé sin a thuilleadh an gá práinneach atá le bearta frithchalaoise níos déine agus sásra leordhóthanach chun an smacht reachta a áirithiú i ngach Ballstát.

Ár dTionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh buíochas ó chroí le gach duine a chuaigh i dteagmháil linn agus a thug tacaíocht dúinn go dtí seo. D'atreoamar gach saoránach ar mhian leo cásanna sonracha éillithe a thuairisciú do na húdaráis fhreagracha. Cuirimid fáilte roimh aon ghníomhaíocht shibhialta, comhairle agus toilteanas cuidiú leis an tionscnamh.