Aontaithe san Éagsúlacht: léirítear i suirbhé i measc na n-údarás náisiúnta go bhfuil difríochtaí móra idir an tóir atá ar thionscnaimh ó na saoránaigh, stádas dlíthiúil na dtionscnamh sin agus tionchar na dtionscnamh sin i mBallstáit an Aontais

Léirigh suirbhé a rinneadh le déanaí i measc na n-údarás náisiúnta i 13 Bhallstát den Aontas go raibh difríochtaí suntasacha ann idir na hionstraimí a úsáideann siad le haghaidh rannpháirtíocht na saoránach i gcinnteoireacht beartais phoiblí, go háirithe maidir leis an tóir atá orthu, a stádas dlíthiúil agus a dtionchar.

Bhí sé d’aidhm ag an suirbhé a rinne Democracy International ó mhí an Mhárta go mí an Mheithimh 2023 dea-chleachtais a bhailiú maidir le tionscnaimh náisiúnta a shocraíonn cláir oibre nó ionstraimí achainí comhchosúla ar an leibhéal náisiúnta. Bhí sé d’aidhm ag an suirbhé rialacha a bhailiú d’eagraithe maidir le conas tionscnaimh a chur ar bun, na seirbhísí tacaíochta a thairgtear, an bonneagar ar líne a bhaineann leis an tionscnamh, an chaoi a mbainistítear sínithe digiteacha, agus an líon íosta sínitheoirí le haghaidh tionscnaimh náisiúnta ar fud na mBallstát.

Bhí sé d’aidhm ag an suirbhé freisin tuiscint a fháil ar an gcaoi a n-éiríonn le saoránaigh a dtionscnaimh náisiúnta a chlárú agus ar an gcaoi a n-éiríonn le tionscnaimh chláraithe a bheith ina reachtaíocht, chomh maith leis an gcaoi a n-ardaítear feasacht ar na hionstraimí sin i measc na saoránach. Fuarthas freagraí bailí ó 13 thír as na 18 dtír a raibh uirlisí rannpháirtíochta ag na saoránaigh iontu: An Ostair, an Bhulgáir, an Danmhairg, an Fhionlainn, an Ungáir, an Laitvia, an Liotuáin, an Ísiltír, an Pholainn, an Phortaingéil, an tSlóvaic, an tSlóivéin agus an Spáinn.

Nuair a bhreathnaítear ar ráta clárúcháin na dtionscnamh náisiúnta ó na saoránaigh, ní thuairiscigh ach an Ostair, an Danmhairg, an Fhionlainn, an Ungáir agus an Laitvia breis agus 30 tionscnamh cláraithe gach bliain. Thuairiscigh an Bhulgáir agus an tSlóivéin idir 11 agus 20 tionscnamh cláraithe, agus san Ísiltír, sa Liotuáin, sa Pholainn, sa Phortaingéil, sa tSlóvaic agus sa Spáinn, níl ach tionscnamh amháin go 10 dtionscnamh cláraithe in aghaidh na bliana. Léiríonn na difríochtaí sin na difríochtaí ar leibhéal na tíre sa tóir atá ar ionstraimí náisiúnta tionscnaimh ó na saoránaigh, an t-am atá leagtha síos chun sínithe a bhailiú, agus an líon íosta sínitheoirí is gá. 

Tugtar forléargas sna ranna seo a leanas ar na hionstraimí náisiúnta tionscnaimh ó na saoránaigh atá ar fáil sna 13 thír a ndearnadh staidéar orthu. De bharr neamhréireachtaí i staidreamh i measc tíortha, grúpáiltear iad bunaithe ar líon na dtionscnamh a chláraítear in aghaidh na bliana, ach cuirtear tuairiscí ar ionstraimí náisiúnta i láthair ar leithligh.

Tionscnamh amháin go 10 dtionscnamh in aghaidh na bliana: an Ísiltír, an Liotuáin, an Pholainn, an Phortaingéil, an tSlóvaic agus an Spáinn

An Ísiltír

Tá sé níos casta tionscnamh rathúil ó na saoránaigh a thionscnamh san Ísiltír i gcomparáid le tíortha eile a ndearnadh suirbhé orthu. Chomh maith le 40,000 síniú a bhailiú, níor cheart an tsaincheist atá beartaithe a phlé sa Pharlaimint le dhá bhliain roimhe sin ar a laghad. Mar gheall ar an gceanglas sin, tá ráta rathúlachta na dtionscnamh a shroicheann an Pharlaimint sách íseal, agus níl ach dhá thionscnamh ann a chomhlíonann na critéir. Cé go ndéantar tionscnaimh rathúla a phlé i seisiún parlaiminteach iomlánach, is ag an oifigeach rialtais freagrach atá an chumhacht chinnteoireachta deiridh. Dá bhrí sin, tá an ionstraim fós neamhcheangailteach.

An Liotuáin

Ó 2000 i leith, tá 23 thionscnamh ó na saoránaigh cláraithe ag an Liotuáin, agus tá na sínithe is gá bailithe go rathúil ag 10 gcinn díobh. Mar sin féin, is é an Seimas (an Pharlaimint) a dhéanfaidh an cinneadh deiridh i dtaobh ar cheart gníomhaíocht bhreise a dhéanamh, rud a fhágann go bhfuil an ionstraim seo neamhcheangailteach.

An Pholainn

Sa Pholainn, ní mór don tionscnamh ó na saoránaigh 100,000 síniú a bhailiú le haghaidh an togra atá le tíolacadh sa Sejm (seomra íochtarach na Parlaiminte) laistigh de thrí mhí. Braitheann a bhfuil i ndán don togra ar dhiscréid Fheisirí na Parlaiminte, áfach, ós rud é nach bhfuil aon oibleagáid ann reachtaíocht a rith maidir leis an togra. Tharla na tionscnaimh is déanaí ó na saoránaigh ar éirigh leo sa Pholainn in 2019 nuair a bhailigh dhá thogra an tacaíocht ba ghá.

An Phortaingéil

Ní bhaintear úsáid fhorleathan as uirlis an tionscnaimh ó na saoránaigh sa Phortaingéil. Ar an meán, cláraítear thart ar thrí thionscnamh in aghaidh na bliana, agus sa téarma reachtach roimhe sin, as deich dtionscnamh, níor éirigh ach le ceithre thionscnamh tacaíocht leordhóthanach a fháil. Ar an iomlán, cuireadh trí dhlí chun feidhme bunaithe ar thionscnaimh de chuid na Portaingéile ó na saoránaigh. 

An tSlóvaic

Tá ionstraim na Slóvaice maidir le tionscnamh ó na saoránaigh ar cheann de na hionstraimí is déanaí atá le glacadh ag Ballstát. Bailítear sínithe go hiomlán ar líne, agus bíonn 30 lá ag na heagraithe chun 15,000 síniú a bhailiú. Má éiríonn le tionscnamh, déanann an rialtas é a phlé agus a chinneadh trí rún. Féadfar leis an rún airí ábhartha nó cinn comhlachtaí rialtais a shannadh chun bearta leantacha a dhéanamh, amhail rialacháin dhlíthiúla nó tograí neamhreachtacha a dhréachtú. Go dtí seo, níl dóthain tacaíochta faighte ag aon tionscnamh go fóill.

An Spáinn

Ó 1982 i leith, tá stair shaibhir tionscnamh ó na saoránaigh ag an Spáinn, le 161 thogra san iomlán curtha i láthair agus 500,000 síniú faighte ag os cionn 110 díobh. Mar sin féin, mar gheall ar an easpa éifeachta ceangailtí atá taobh thiar den uirlis sin, níor cuireadh an próiseas parlaiminteach i gcrích go rathúil ach trí thionscnamh a raibh torthaí dearfacha air, rud a d’fhág go raibh dlí ann i ndeireadh na dála.

Aon tionscnamhdéag go fiche tionscnamh in aghaidh na bliana: An Bhulgáir, an tSlóivéin

An Bhulgáir

Sa Bhulgáir, tá an próiseas a bhaineann le sínithe a bhailiú le haghaidh tionscnaimh ar leith. Tá trí mhí ag eagraithe chun an oiread sínithe agus is féidir a bhailiú, gan aon íoscheanglas ná tairseach a bheith sáraithe. Ní phléann an Tionól Náisiúnta na tionscnaimh a luaithe a bhíonn na trí mhí caite, agus níl aon nós imeachta dlí ann chun déileáil le tograí tionscnaimh.

An tSlóivéin

Tá an uirlis tionscnaimh ó na saoránaigh ag éirí níos tábhachtaí sa tSlóivéin, go háirithe ó thosaigh COVID. Ó 2013 i leith, áfach, níor éirigh ach le 22 thionscnamh an tacaíocht is gá a fháil. Mar is amhlaidh i dtíortha eile, is í an pharlaimint a bhfuil an focal deiridh aici maidir leis na tionscnaimh sin.

Breis agus 20 tionscnamh in aghaidh na bliana:  An Ostair, an Danmhairg, an Fhionlainn, an Ungáir agus an Laitvia

An Ostair

Is é an úsáid is fearr is féidir a bhaint as uirlis tionscnaimh saoránach na hOstaire chun cláir oibre a shocrú toisc nach bhfuil údarás ceangailteach aici. Mar sin féin, thuairiscigh údarás na hOstaire go raibh an-tóir ar an uirlis sin, agus cláraíodh níos mó ná 30 tionscnamh gach bliain. In ainneoin 33 thionscnamh lena dtugtar an tacaíocht riachtanach ó 2018 i leith, tá sé tábhachtach a thabhairt faoi deara go bhfónann an uirlis seo mar ardán chun smaointe a mholadh, ach is ag an bParlaimint atá an cinneadh deiridh.

An Danmhairg

Is é sampla na Danmhairge an ionstraim is éifeachtaí i measc na mBallstát a ndearnadh suirbhé orthu, agus foilsíodh 1,500 togra ar shuíomh gréasáin an rialtais. Le cúig bliana anuas amháin, fuair 45 thogra 50,000 síniú, agus d’éirigh leo an líon íosta sínithe a bhí ag teastáil a bhaint amach. Nuair a bhaintear amach an tairseach, caitear leis an mbille mar a chaitear le rúin eile sa Pharlaimint. Cé nach bhfuil aon oibleagáid dhlíthiúil ann tionscnamh rathúil a rith, déanfar an bille a phlé sa seomra parlaiminteach agus sna coistí ábhartha. Vótálfaidh Feisirí den Pharlaimint air, díreach mar a chaithfidís le haon bhille eile.

An Fhionlainn

San Fhionlainn, déantar tionscnaimh rathúla a phlé faoi rogha na Parlaiminte. Tá sé léirithe ag an uirlis sin, ar ghlac na saoránaigh leis go forleathan, go bhféadfadh sí tionchar a imirt ar reachtaíocht nua, in ainneoin nach bhfuil údarás ceangailteach ann. Cláraítear níos mó ná 30 tionscnamh gach bliain, agus d’éirigh le tuairim is 6 thionscnamh laistigh den tréimhse ama chéanna. Chun go n-éireoidh le tionscnamh, ní mór dó 50,000 ráiteas tacaíochta ar a laghad a bhailiú atá fíoraithe ag an nGníomhaireacht Sonraí Digiteacha agus Daonra. Ó mhí an Mheithimh 2023 i leith, tá tús curtha ag saoránaigh le 1,555 togra, ar thug 66 díobh an tacaíocht ba ghá chun dul ar aghaidh. Déantar plé ansin laistigh den Pharlaimint ar na daoine a n-éiríonn leo sa phróiseas sin. Go dtí seo, rinneadh dlíthe nua a achtú mar thoradh ar cheithre thionscnamh: an Dlí um Chomhionannas Pósta, an Dlí Máithreachais lena bhfeabhsaítear cearta lánúineacha ban, toirmeasc ar chiorrú ball giniúna ban, agus cosc ar phríobháidiú soláthair uisce.

An Ungáir

San Ungáir, reáchtáladh an reifreann ba dhéanaí a bhí bailí agus rathúil in 2008, rud a d’fhág gur tháinig athrú ar an reachtaíocht. In ainneoin breis agus 30 tionscnamh a bheith á gcur isteach, níor tháinig reifreann chun cinn mar thoradh ar chinneadh ón gcúirt bhunreachtúil. Mar sin féin, má chruthaítear go bhfuil tionscnamh bailí agus gur éirigh leis tar éis reifrinn, tugann sé sainordú don Pharlaimint reachtaíocht chomhfhreagrach a achtú.

An Laitvia

Is dúshlán suntasach é bailiú sínithe sa Laitvia ionas go n-éireoidh le tionscnaimh reachtacha. Ó 2013 i leith, níor éirigh le haon tionscnamh an líon sínithe is gá a bhailiú. Mar sin féin, má thacaíonn an deichiú cuid de na toghthóirí leis an tionscnamh laistigh de thréimhse 12 mhí, téann sé ar aghaidh chuig an gCoimisiún Lárnach Toghcháin. As sin, téann sé ar aghaidh chuig an Uachtarán, agus ansin cuireann sé faoi bhráid Saeima (an Pharlaimint) é. Mura nglacann an Saeima leis an dréacht-dlí nó leis an leasú bunreachtúil gan athruithe, reáchtálfar reifreann. Cé go bhfuil sé deacair an tairseach sínithe a bhaint amach, cuireann an uirlis náisiúnta seo den daonlathas rannpháirteach an obair leantach reachtach is tromchúisí ar fáil i gcomparáid le huirlisí eile, rud a fhágann go bhfuil 59 bpíosa reachtaíochta ann go dtí seo. 

Léigh freisin: Tionscnaimh náisiúnta ó na saoránaigh vs na tionscnaimh Eorpacha ó na saoránaigh: go comhréireach, tá níos mó sínithe ag teastáil laistigh de thréimhse ama níos giorra,