Magħqudin fid-Diversità: stħarriġ fost l-awtoritajiet nazzjonali juri differenzi kbar fil-popolarità, l-istatus legali u l-impatt tal-inizjattivi taċ-ċittadini fl-Istati Membri tal-UE

Stħarriġ reċenti fost l-awtoritajiet nazzjonali fi 13-il Stat Membru tal-UE żvela differenzi sinifikanti bejn l-istrumenti li jużaw għall-parteċipazzjoni taċ-ċittadini fit-teħid tad-deċiżjonijiet tal-politika pubblika, b’mod partikolari f’termini tal-popolarità, l-istatus legali u l-impatt tagħhom.

L-istħarriġ imwettaq minn Democracy International minn Marzu sa Ġunju 2023 kellu l-għan li jiġbor l-aħjar prattiki rigward inizjattivi li jistabbilixxu l-aġenda nazzjonali jew strumenti simili ta’ petizzjoni fil-livell nazzjonali. L-istħarriġ kellu l-għan li jiġbor regoli għall-organizzaturi dwar kif jistabbilixxu inizjattivi, liema servizzi ta’ appoġġ huma offruti, l-infrastruttura online relatata mal-inizjattiva, kif jiġu ġestiti l-firem diġitali, u l-għadd minimu ta’ firmatarji għal inizjattivi nazzjonali madwar l-Istati Membri.

L-istħarriġ kellu wkoll l-għan li jifhem kemm iċ-ċittadini qed jirnexxilhom jirreġistraw l-inizjattivi nazzjonali tagħhom u kif l-inizjattivi rreġistrati ta’ suċċess qed isiru leġiżlazzjoni, kif ukoll kif titqajjem kuxjenza dwar dawn l-istrumenti fost iċ-ċittadini. Waslu tweġibiet validi minn 13 mit-18 pajjiż b’għodod għall-parteċipazzjoni taċ-ċittadini: L-Awstrija, il-Bulgarija, id-Danimarka, il-Finlandja, l-Ungerija, il-Latvja, il-Litwanja, in-Netherlands, il-Polonja, il-Portugall, is-Slovakkja, is-Slovenja u Spanja.

Meta wieħed iħares lejn ir-rata ta’ reġistrazzjoni tal-inizjattivi taċ-ċittadini nazzjonali, l-Awstrija, id-Danimarka, il-Finlandja, l-Ungerija, u l-Latvja biss irrapportaw aktar minn 30 inizjattiva rreġistrata kull sena. Il-Bulgarija u s-Slovenja rrappurtaw bejn l-11 u l-20 inizjattivi rreġistrati, filwaqt li n-Netherlands, il-Litwanja, il-Polonja, il-Portugall, is-Slovakkja u Spanja għadhom lura b’inizjattiva waħda biss sa 10 inizjattiva rreġistrata fis-sena. Dawn id-disparitajiet jirriflettu d-differenzi fil-livell tal-pajjiżi fil-popolarità tal-istrumenti tal-inizjattiva taċ-ċittadini nazzjonali, iż-żmien allokat għall-ġbir tal-firem, u l-għadd minimu ta’ firmatarji meħtieġa. 

It-taqsimiet li ġejjin jippreżentaw ħarsa ġenerali lejn l-istrumenti tal-inizjattiva taċ-ċittadini nazzjonali disponibbli fit-13 pajjiż studjat. Minħabba diskrepanzi fl-istatistika fost il-pajjiżi, dawn huma raggruppati abbażi tal-għadd ta’ inizjattivi rreġistrati kull sena, iżda d-deskrizzjonijiet tal-istrumenti nazzjonali huma ppreżentati separatament.

Minn waħda sa 10 inizjattiva fis-sena: in-Netherlands, il-Litwanja, il-Polonja, il-Portugall, is-Slovakkja u Spanja

Il-pajjiżi l-Baxxi

Il-bidu ta’ inizjattiva taċ-ċittadini ta’ suċċess fin-Netherlands huwa aktar kumpless meta mqabbel ma’ pajjiżi oħra mistħarrġa. Minbarra l-ġbir ta’ 40,000 firma, il-kwistjoni proposta ma tridx tkun ġiet diskussa fil-Parlament għal mill-inqas sentejn qabel. Minħabba dan ir-rekwiżit, ir-rata ta’ suċċess tal-inizjattivi li jaslu għand il-Parlament hija relattivament baxxa, b’żewġ inizjattivi biss li jissodisfaw il-kriterji. Għalkemm inizjattivi ta’ suċċess jiġu diskussi f’sessjoni parlamentari plenarja, is-setgħa aħħarija tat-teħid tad-deċiżjonijiet hija f’idejn l-uffiċjal tal-gvern responsabbli. Għalhekk, l-istrument jibqa’ mhux vinkolanti.

Il-Litwanja

Mill-2000, il-Litwanja rreġistrat 23 inizjattiva taċ-ċittadini, li minnhom 10 irnexxielhom jiġbru l-firem meħtieġa. Madankollu, id-deċiżjoni finali dwar jekk għandhiex tittieħed azzjoni ulterjuri hija f’idejn is-Seimas (il-Parlament), li jagħmel dan l-istrument mhux vinkolanti.

Il-Polonja

Fil-Polonja, l-inizjattiva taċ-ċittadini trid tiġbor 100,000 firma biex il-proposta tiġi ppreżentata fis-Sejm (kamra inferjuri tal-Parlament) fi żmien tliet xhur. Madankollu, id-destin tal-proposta jiddependi fuq id-diskrezzjoni tal-Membri tal-Parlament, peress li ma hemm l-ebda obbligu li ssir leġiżlazzjoni dwar il-proposta. L-aktar inizjattivi reċenti taċ-ċittadini fil-Polonja li rnexxew seħħew fl-2019 meta żewġ proposti ġabru l-appoġġ meħtieġ.

Il-Portugall

L-għodda tal-inizjattiva taċ-ċittadini mhijiex użata ħafna fil-Portugall. Bħala medja, madwar tliet inizjattivi jiġu rreġistrati kull sena, u fil-leġiżlatura preċedenti, minn għaxar inizjattivi, erbgħa biss irnexxielhom jiġbru biżżejjed appoġġ. B’mod ġenerali, tliet liġijiet ġew implimentati abbażi tal-inizjattivi taċ-ċittadini Portugiżi. 

Is-Slovakkja

L-istrument ta’ inizjattiva taċ-ċittadini tas-Slovakkja huwa fost l-aktar reċenti li għandu jiġi adottat minn Stat Membru. Il-ġbir tal-firem isir kompletament online, u l-organizzaturi għandhom 30 jum biex jiġbru 15,000 firma. Jekk inizjattiva tirnexxi, il-gvern jiddiskuti u jiddeċiedi dwarha permezz ta’ riżoluzzjoni. Ir-riżoluzzjoni tista’ tassenja ministri jew kapijiet tal-korpi tal-gvern rilevanti biex jieħdu miżuri ta’ segwitu, bħall-abbozzar ta’ regolamenti legali jew proposti mhux leġiżlattivi. Sal-lum, l-ebda inizjattiva għadha ma kisbet appoġġ suffiċjenti.

Spanja

Mill-1982, Spanja għandha storja rikka ta’ inizjattivi taċ-ċittadini, b’total ta’ 161 proposta li ġew ippreżentati u aktar minn 110 minnhom irċevew 500,000 firma. Madankollu, in-nuqqas ta’ effett vinkolanti wara din l-għodda rriżulta fi tliet inizjattivi biss li lestew b’suċċess il-proċess parlamentari b’riżultati pożittivi, li fl-aħħar mill-aħħar irriżultaw f’liġi.

Ħdax sa għoxrin inizjattiva fis-sena: Il-Bulgarija, is-Slovenja

Il-Bulgarija

Fil-Bulgarija, il-proċess tal-ġbir tal-firem għall-inizjattivi huwa pjuttost uniku. L-organizzaturi għandhom tliet xhur biex jiġbru kemm jista’ jkun firem, mingħajr ma jinqabeż l-ebda rekwiżit jew limitu minimu. L-Assemblea Nazzjonali ma tiddiskutix l-inizjattivi ladarba jgħaddu t-tliet xhur, u ma jkun hemm l-ebda proċedura legali biex jiġu ttrattati l-proposti ta’ inizjattiva.

Is-Slovenja

L-għodda tal-inizjattiva taċ-ċittadini qed issir aktar importanti fis-Slovenja, speċjalment minn mindu faqqgħet il-COVID. Madankollu, mill-2013, 22 inizjattiva biss irnexxielhom jiksbu l-appoġġ meħtieġ. Kif inhu l-każ f’pajjiżi oħra, huwa l-parlament li għandu l-aħħar kelma fir-rigward ta’ dawn l-inizjattivi.

Aktar minn 20 inizjattiva fis-sena:  L-Awstrija, id-Danimarka, il-Finlandja, l-Ungerija u l-Latvja

L-Awstrija

L-għodda tal-inizjattiva taċ-ċittadini tal-Awstrija tintuża l-aħjar biex tiġi stabbilita l-aġenda peress li ma għandhiex awtorità vinkolanti. Madankollu, din l-għodda ġiet irrapportata bħala “popolari ħafna” mill-awtorità Awstrijaka, b’aktar minn 30 inizjattiva rreġistrati kull sena. Minkejja li 33 inizjattiva kisbu l-appoġġ meħtieġ mill-2018, huwa importanti li wieħed jinnota li din l-għodda sservi bħala pjattaforma biex jiġu proposti ideat, iżda d-deċiżjoni aħħarija hija f’idejn il-Parlament.

Id-Danimarka

L-eżempju Daniż jispikka bħala l-aktar strument effettiv fost l-Istati Membri mistħarrġa, b’total ta’ 1,500 proposta ppubblikati fuq is-sit web tal-gvern. F’dawn l-aħħar ħames snin biss, 45 proposta ġabru 50,000 firma, li rnexxielhom jilħqu n-numru minimu ta’ firem meħtieġa. Ladarba jintlaħaq il-limitu, l-abbozz ta’ liġi jiġi ttrattat bħal riżoluzzjonijiet oħra fil-Parlament. Filwaqt li ma hemm l-ebda obbligu legali li tgħaddi inizjattiva ta’ suċċess, l-abbozz ta’ liġi se jiġi diskuss fil-kamra parlamentari u fil-kumitati rilevanti. Il-membri tal-Parlament se jivvotaw dwarha, bħalma jagħmlu bi kwalunkwe abbozz ta’ liġi ieħor.

Il-Finlandja

Fil-Finlandja, inizjattivi ta’ suċċess huma soġġetti għal diskussjoni fid-diskrezzjoni tal-Parlament. Din l-għodda, imħaddna b’mod wiesa’ miċ-ċittadini, uriet il-potenzjal tagħha li tinfluwenza leġiżlazzjoni ġdida, minkejja n-nuqqas ta’ awtorità vinkolanti. Aktar minn 30 inizjattiva huma rreġistrati kull sena, b’madwar 6 li jiksbu suċċess fl-istess perjodu ta’ żmien. Biex tikkwalifika bħala suċċess, inizjattiva trid tiġbor mill-inqas 50,000 dikjarazzjoni ta’ appoġġ ivverifikati mill-Aġenzija tad-Data Diġitali u tal-Popolazzjoni. Minn Ġunju 2023, iċ-ċittadini bdew 1,555 proposta, li minnhom 66 kisbu l-appoġġ meħtieġ biex jipproċedu. Dawk li jirnexxu f’dan il-proċess imbagħad jiġu deliberati fil-Parlament. S’issa, erba’ inizjattivi rriżultaw fil-promulgazzjoni ta’ liġijiet ġodda: il-liġi dwar iż-Żwieġ tal-Ugwaljanza, il-Liġi dwar il-Maternità li ssaħħaħ id-drittijiet tal-koppji nisa, il-projbizzjoni tal-mutilazzjoni ġenitali femminili, u l-prevenzjoni tal-privatizzazzjoni tal-provvista tal-ilma.

L-Ungerija

Fl-Ungerija, l-aktar referendum riċenti validu u ta’ suċċess sar fl-2008, li rriżulta f’bidla leġiżlattiva. Minkejja li tressqu aktar minn 30 inizjattiva, l-aħħar waħda li rnexxiet ma laħqitx f’referendum minħabba deċiżjoni mill-qorti kostituzzjonali. Madankollu, jekk inizjattiva tkun valida kif ukoll ta’ suċċess wara referendum, tagħti mandat lill-Parlament biex jippromulga leġiżlazzjoni korrispondenti.

Il-Latvja

Il-ġbir tal-firem fil-Latvja jippreżenta sfida sinifikanti biex l-inizjattivi leġiżlattivi jirnexxu. Mill-2013, l-ebda inizjattiva ma rnexxielha tiġbor l-għadd meħtieġ ta’ firem. Madankollu, jekk wieħed minn kull għaxra tal-elettorat jappoġġa l-inizjattiva fi żmien perjodu ta’ 12-il xahar, din tgħaddi għand il-Kummissjoni Elettorali Ċentrali. Minn hemm, hija tgħaddi għand il-President, li mbagħad jippreżentaha lis-Saeima ( il-Parlament). Jekk is-Saeima tonqos milli tadotta l-abbozz ta’ liġi jew emenda kostituzzjonali mingħajr tibdil, isir referendum. Filwaqt li huwa diffiċli li jintlaħaq il-limitu tal-iffirmar, din l-għodda nazzjonali ta’ demokrazija parteċipattiva toffri l-aktar segwitu leġiżlattiv serju meta mqabbel ma’ għodod oħra, li jirriżulta f’ 59 biċċa leġiżlazzjoni sal-lum. 

Għandu jinqara wkoll: Inizjattivinazzjonali taċ-ċittadini vs l-inizjattivi taċ-ċittadini Ewropej: proporzjonalment, huma meħtieġa aktar firem, f’perjodu ta’ żmien iqsar,