Lura għall-Futur: X’għandha titgħallem mill-Konferenza dwar il-Futur tal-Ewropa mis-suċċessi u l-fallimenti tal-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej

Matul l-aħħar għaxar snin kien hemm żieda sostanzjali fil-politiċizzazzjoni tal-affarijiet tal-UE, dwar kwistjonijiet bħall-kummerċ, l-awsterità, it-tibdil fil-klima, l-immigrazzjoni jew, reċentement, il-kura tas-saħħa minħabba l-kriżi tal-COVID-19. Ilna nargumentaw li l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej (ECI) tinkoraġġixxi tip fundamentalment differenti ta’ involviment tas-soċjetà ċivili fit-tfassil tal-politika tal-UE, u indirizzat b’mod kostruttiv bosta minn dawn il-kwistjonijiet politiċizzati fil-livell Ewropew u nazzjonali. Il-proċess tat-tfassil tal-politika tal-UE tradizzjonalment iffavorixxa assoċjazzjonijiet tal-ogħla livell istituzzjonalizzati u gruppi umbrella bbażati fi Brussell li jaggregaw u jirrappreżentaw interessi diversi fil-livell tal-UE, li min-naħa tiegħu ħoloq tensjonijiet ma’ gruppi fil-livell lokali bbażati fil-livell nazzjonali fl-Istati Membri kollha tal-UE. Hemm evidenza qawwija li tissuġġerixxi li l-ECI kienet mekkaniżmu utli għall-organizzaturi nazzjonali fil-livell lokali, li rnexxielhom jippolitiċizzaw b’suċċess il-kwistjonijiet tal-UE fil-livell nazzjonali u jġibu firxa wiesgħa ta’ atturi ġodda fil-proċess tat-tfassil tal-politika tal-UE, filwaqt li jipprovdu wkoll inċentivi b’saħħithom lil xi organizzazzjonijiet umbrella bbażati fi Brussell biex jingħaqdu magħhom. B’konsegwenza ta’ dan, l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej irnexxielha tkompli tgħaqqad il-politika nazzjonali u dik tal-UE — minkejja li l-impatt tal-politika kien minuri.

Is-suċċess tal-ECI fir-rabta bejn id-dibattiti politiċi nazzjonali u Ewropej madankollu jikkuntrasta mal-impatt limitat ħafna tagħha fuq il-politiki tal-UE. Bħala l-frustrazzjoni li ilha għaddejja tal-biċċa l-kbira tal-kampanji tal-ECI, anke meta inizjattiva rnexxielha tiġbor miljun firma, il-Kummissjoni Ewropea naqset milli ssegwi politiki li jissodisfaw il-bidliet mitluba. Dan huwa problematiku, peress li ħafna ċittadini Ewropej meta jkunu qed jagħmlu kampanji u jiffirmaw ECI kellhom ikunu kapaċi mhux biss li jkollhom vuċi, iżda li fil-fatt ibiddlu l-politika tal-UE.

Fil-kuntest tal-Konferenza li jmiss dwar il-Ġejjieni tal-Ewropa organizzata fiċ-ċiklu politiku Ewropew attwali (2019–2024), hemm ħafna x’wieħed jitgħallem mis-suċċessi u l-fallimenti tal-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej. Il-Konferenza dwar il-Ġejjieni tal-Ewropa ma tistax tkun eżerċizzju ieħor ta’ bużżieqa ta’ Brussell li fih il-partijiet ikkonċernati tradizzjonali jitkellmu ma’ xulxin. Kif ifformulat mill-professur tal-liġi tal-UE fl-HEC Paris Alberto Alemanno, “l-UE mhux se ssewwi d-defiċit demokratiku tagħha b’ “konferenza” oħra minn fuq għal isfel. Fost il-ħafna perikli li l-Konferenza tiġi kkonċepita bħala eżerċizzju tar-relazzjonijiet pubbliċi tal-UE hemm iż-żieda ta’ aktar nuqqas ta’ fiduċja lejn l-istituzzjonijiet tal-UE, diġà meqjusa bħala distanti mill-ħtiġijiet taċ-ċittadini Ewropej. Minflok, l-IĊE wriet li huwa possibbli (u normattivament mixtieq) li ċ-ċittadini jiġu involuti fit-tfassil tal-politika tal-UE permezz tal-konnessjoni tal-politiki tal-UE mad-dibattiti politiċi nazzjonali.

Kif argumentaw il-Koalizzjoni tas-soċjetà ċivili Ċittadini li Jieħdu mill-Ewropa fl-ittra tagħhom lill-istituzzjonijiet tal-UE, “għandhom jiġu esplorati mekkaniżmi ġodda għaċ-ċittadini biex jipparteċipaw b’mod kontinwu fil-governanza tal-UE”. Il-muftieħ fit-twaqqif ta’ mekkaniżmi parteċipattivi ġodda biex isemmgħu leħen iċ-ċittadini Ewropej huwa li jkun hemm pont bejn il-politika nazzjonali u dik Ewropea, billi jiltaqgħu maċ-ċittadini fejn jinsabu. Fi kliem ieħor, huwa meħtieġ li jintlaħqu atturi politiċi nazzjonali rilevanti li spiss ma jkunux involuti fil-politika tal-UE. Il-politiċizzazzjoni tal-politiki tal-UE lil hinn mill- “bużżieqa ta’ Brussell” fid-dibattiti nazzjonali tkun sintomu tan-normalizzazzjoni tal-UE bħala kundizzjonijiet ekwi, fejn l-argumenti dominanti huma kritiċi għall-UE, aktar milli kontra l-UE.

Il-kwalità tad-demokraziji tagħna tiddependi fuq il-mod kif is-setgħa tiċċirkola bejn il-forom istituzzjonalizzati tat-teħid tad-deċiżjonijiet u l-flussi informali tal-komunikazzjoni. Kriżi ta’ leġittimità sseħħ jekk iċ-ċittadini jipperċepixxu jew li hemm distakk bejn it-talbiet informali u d-deċiżjonijiet istituzzjonali, jew li s-sistema politika tittieħed minn gruppi ta’ interess li jirrappreżentaw kumpaniji privati. F’salib it-toroq fejn tinsab l-UE, huwa meħtieġ li tiġi prevista parteċipazzjoni demokratika lil hinn mill-istat nazzjon, filwaqt li titqies ukoll id-dinamika politika nazzjonali. Jekk id-distakk bejn il-flussi informali ta’ komunikazzjoni u l-forom istituzzjonalizzati tat-teħid tad-deċiżjonijiet ma jingħalaqx fil-kuntest ta’ kriżi bħall-COVID-19, l-eżitu loġiku se jkompli jkun nuqqas ta’ fiduċja.

B’mod aktar konkret, dak li nissuġġerixxu huwa l-bini ta’ proċessi demokratiċi fil-qafas tal-Konferenza dwar il-Futur tal-Ewropa li huma sensittivi għad-dibattiti politiċi nazzjonali, filwaqt li tinżamm loġika pan-Ewropea. Jekk l-objettiv huwa li tiġi ġġenerata deliberazzjoni pubblika — mifhuma bħala dibattitu miftuħ, inklużiv u riflessiv bil-għan li jinkisbu l-aħjar deċiżjonijiet, b’kont meħud tal-forza tal-argumenti — irridu nikkonkludu li ma hemm l-ebda mekkaniżmu konkret biex dan jiġi prodott, iżda dan ikun ir-riżultat tad-diversi dibattiti differenti li jsiru fi ħdan l-istituzzjonijiet u barra minnhom.

Minbarra l-artikolazzjoni bir-reqqa ta’ relazzjoni aktar mill-qrib bejn il-politika nazzjonali u dik Ewropea, il-Konferenza dwar il-Ġejjieni tal-Ewropa għandha topera bħala spazju għaċ-ċittadini biex jistabbilixxu l-aġenda dwar kwistjonijiet li għandhom jiġu indirizzati minn perspettiva li tmur lil hinn mill-istat nazzjon. Pereżempju, wara l-pandemija tal-COVID-19 u n-nuqqas ta’ approċċ ikkoordinat għaliha, huwa probabbli li ħafna ċittadini jkunu favur l-għoti ta’ aktar kompetenzi tal-UE dwar il-kura tas-saħħa, li bħalissa huwa qasam ta’ politika leġiżlat b’mod uniku mill-gvernijiet nazzjonali. Il-Konferenza għalhekk m’għandhiex tiffoka biss fuq il-kwistjonijiet istituzzjonali, iżda għandha tkun ukoll bażi miftuħa għaċ-ċittadini biex jistabbilixxu l-aġenda fil-livell tal-UE. Fl-ECI, il-Kummissjoni twettaq kontroll legali fuq l-inizjattivi kollha, peress li huma permessi biss inizjattivi li jaqgħu taħt is-setgħat tal-Kummissjoni li taġixxi. Il-Konferenza hija opportunità biex tinkiser din il-limitazzjoni, u biex iċ-ċittadini jkunu jistgħu jistabbilixxu l-aġenda dwar kwalunkwe kwistjoni, anke jekk xi proposti jkunu jeħtieġu bidla fit-Trattat. Iċ-ċittadini se jkunu aktar probabbli li jipparteċipaw jekk ikunu jistgħu jittrattaw il-kwistjonijiet li jimpurtahom, u l-istituzzjonijiet tal-UE jiġbru kontribut prezzjuż dwar x’tip ta’ kwistjonijiet ta’ politika jridu li ċ-ċittadini jilleġiżlaw fil-livell tal-UE.

Analiżi kritika tas-suċċessi u l-fallimenti tal-ECI se tgħin biex tittejjeb l-organizzazzjoni tal-Konferenza dwar il-Ġejjieni tal-Ewropa. Il-mobilizzazzjoni taċ-ċittadini li tradizzjonalment mhumiex marbuta mat-tfassil tal-politika tal-UE, il-konnessjoni tal-politika nazzjonali u tal-UE, u l-possibbiltà li tiġi stabbilita l-aġenda huma fil-fehma tagħna l-aktar tagħlimiet importanti li għandhom jittieħdu.