Η Ευρώπη πέρα από τη «φούσκα των Βρυξελλών» μέσω της ΕΠΠ

Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους των στρατηγικών των θεσμικών οργάνων της ΕΕ για την επιδίωξη της νομιμότητας από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Ενώ η διαδικασία χάραξης πολιτικής της ΕΕ έχει παραδοσιακά ευνοήσει τις θεσμοθετημένες ενώσεις αιχμής και κεντρικές ομάδες με έδρα τις Βρυξέλλες που συγκεντρώνουν και εκπροσωπούν διαφορετικά συμφέροντα σε επίπεδο ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπάθησε να ανοίξει επίσημα τη διαδικασία χάραξης πολιτικής σε διάφορες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Οι οργανώσεις που εδρεύουν στις Βρυξέλλες τείνουν να εστιάζουν τα μηνύματα τους και να εργάζονται προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και, κατά συνέπεια, είναι πιθανό να ενεργούν εντός του πλαισίου που παρέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτό σημαίνει ότι οι εν λόγω οργανώσεις αντιδρούν στις ιδέες και τα πλαίσια που απηχούν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και διαθέτουν λιγότερους διαύλους για άλλα θέματα. Αντιθέτως, η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ) ενθαρρύνει τη θεμελιωδώς διαφορετική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη χάραξη των πολιτικών της ΕΕ. Η κύρια καινοτόμος πτυχή της ΕΠΠ είναι ότι οι φορείς μπορούν να καθορίσουν οι ίδιοι το θεματολόγιο. Αυτό είναι πρωτόγνωρο, διότι στο παρελθόν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθόριζε όλα τα ζητήματα και οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών έπρεπε να συμμετάσχουν σε αυτά.

Η ΕΠΠ έχει δεχθεί τόσο πολιτικές όσο και ακαδημαϊκές επικρίσεις ως οδοντωτό μηχανισμό που δεν μπορεί να επηρεάσει τη χάραξη πολιτικής. Πράγματι, ορισμένοι διοργανωτές ΕΠΠ δεν ήταν ικανοποιημένοι με αυτό που θεωρούν επιφανειακό ζήτημα από την Επιτροπή. Ωστόσο, στη δική μας εμπειρική ανάλυση πέντε πρωτοβουλιών πολιτών (STOP TTIP, One of Us, Wake Up Europe, Media Pluralism και Right2Water), διαπιστώσαμε ότι αρκετοί επιχειρηματίες σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο κατάφεραν να πολιτικοποιήσουν επιτυχώς τα ζητήματα της ΕΕ και να εντάξουν ευρύ φάσμα νέων παραγόντων στη διαδικασία χάραξης πολιτικής της ΕΕ.

Αυτό παρείχε επίσης ισχυρά κίνητρα σε ορισμένους θεσμοθετημένους φορείς που εδρεύουν στις Βρυξέλλες για να συμμετάσχουν σε αυτούς (π.χ. η Greenpeace προσχώρησε στην εκστρατεία STOP TTIP μετά την επιτυχία της). Φέρνοντας νέους παράγοντες στη χάραξη πολιτικής με την πολιτικοποίηση ενός ζητήματος της ΕΕ, η ΕΠΠ μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη δημοκρατική νομιμοποίηση της ΕΕ ως πολιτικής. Συμβάλλει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της συμμετοχής στην κοινωνία των πολιτών, μειώνοντας τα «τέλη εισόδου» στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ. Από την ανάλυση διαπιστώθηκε ότι οι υπερασπιστές της ΕΠΠ ήταν σε θέση να μεταφέρουν ταχέως ζητήματα που παραδοσιακά θεωρούνται εθνικά (όπως η άμβλωση και η ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης) σε επίπεδο ΕΕ επενδύοντας πόρους σε πανευρωπαϊκές εκστρατείες βάσης.

Από κανονιστική άποψη, η πολιτικοποίηση των πολιτικών της ΕΕ πέραν της «φούσκας των Βρυξελλών» θα αποτελούσε τότε σύμπτωμα της ομαλοποίησης της ΕΕ ως όρων ανταγωνισμού, όπου τα κυρίαρχα επιχειρήματα είναι κρίσιμα για την ΕΕ (για να σταματήσει η TTIP) και όχι κατά της ΕΕ. Η διαδικασία με την οποία τα ζητήματα της ΕΕ πολιτικοποιούνται σε εθνικό επίπεδο θα συμβάλει επίσης στη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής δημόσιας σφαίρας. Μια τέτοια διαδικασία θα μπορούσε να εκληφθεί ως «ενίσχυση της δυσαρέσκειας», έννοια η οποία αναφέρεται στην κατάσταση στην οποία τα ζητήματα της ΕΕ αποτελούν αντικείμενο αντιπαράθεσης στην εθνική δημόσια σφαίρα. Αν και δεν αμφισβητεί το ευρωπαϊκό εγχείρημα στο σύνολό του, η «ενδυνάμωση της δυσαρέσκειας» συνεπάγεται την προώθηση ανταγωνιστικών πολιτικών αφηγημάτων (όπως κοινωνικά δημοκρατικά έναντι φιλελεύθερων αφηγημάτων) σε μια πολιτική που τείνει προς τη συναίνεση.