Wyjście Europy poza „brukselską bańkę” poprzez europejską inicjatywę obywatelską

Od końca lat 90. XX wieku zaangażowanie społeczeństwa obywatelskiego w proces decyzyjny jest jednym z fundamentów strategii, które instytucje UE oczekują na legitymizację. Podczas gdy proces kształtowania polityki UE tradycyjnie sprzyjał zinstytucjonalizowanym stowarzyszeniom szczytowym z siedzibą w Brukseli i grupom parasolowym, które łączą i reprezentują różne interesy na szczeblu UE, Komisja Europejska próbowała formalnie otworzyć proces polityczny dla różnych grup społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje z siedzibą w Brukseli zazwyczaj skupiają swoje wiadomości i pracują na rzecz instytucji UE, w związku z czym prawdopodobnie działają w ramach określonych przez Komisję Europejską. Oznacza to, że organizacje te reagują na pomysły i ramy, które występują w instytucjach UE i mają mniej kanałów dostępnych dla innych tematów. Z kolei europejska inicjatywa obywatelska (EIO) zachęca do zasadniczo odmiennego zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego w kształtowanie polityki UE. Głównym innowacyjnym aspektem europejskiej inicjatywy obywatelskiej jest to, że podmioty mogą same ustalać program. Jest to bezprecedensowa sytuacja, ponieważ wcześniej Komisja Europejska zajmowała się wszystkimi kwestiami, a podmioty społeczeństwa obywatelskiego musiały się z nimi zaangażować.

Europejska inicjatywa obywatelska spotkała się z krytyką zarówno polityczną, jak i akademicką, jako mechanizm bezzędny, który nie może wpływać na kształtowanie polityki. Niektórzy organizatorzy europejskiej inicjatywy obywatelskiej byli niezadowoleni z tego, co uważają za powierzchowne rozpatrzenie przez Komisję. Niemniej jednak w naszej własnej analizie empirycznej pięciu inicjatyw obywatelskich (STOP TTIP, One of Us, Wake Up Europe, Pluralism Media i Right2Water) Trybunał stwierdził, że kilku unijnym i krajowym przedsiębiorcom udało się z powodzeniem upolitycznić kwestie UE i włączyć do procesu kształtowania polityki UE szereg nowych podmiotów.

Stworzyło to również silne zachęty dla niektórych zinstytucjonalizowanych podmiotów z siedzibą w Brukseli do przyłączenia się do nich (np. Greenpeace przystąpiło do kampanii STOP TTIP po jej sukcesie). Dzięki włączeniu nowych podmiotów do kształtowania polityki poprzez upolitycznienie kwestii UE europejska inicjatywa obywatelska może w znacznym stopniu przyczynić się do demokratycznej legitymacji UE jako polityki. Przyczynia się do zwiększenia konkurencyjności udziału w społeczeństwie obywatelskim, obniżając „opłaty za przystąpienie” do procesu kształtowania polityki UE. Analiza wykazała, że działacze europejskiej inicjatywy obywatelskiej byli w stanie szybko przenieść na szczebel UE kwestie tradycyjnie postrzegane jako krajowe (takie jak aborcja i własność mediów), inwestując zasoby w ogólnoeuropejskie kampanie oddolne.

Z normatywnego punktu widzenia upolitycznienie polityki UE poza „brukselską bańką” byłoby wówczas oznaką normalizacji UE jako szansy, w której dominujące argumenty mają kluczowe znaczenie dla UE (tzw. „Stop TTIP”), a nie antyunijne. Proces upolitycznienia kwestii UE na szczeblu krajowym przyczyniłby się również do utworzenia europejskiej sfery publicznej. Taki proces mógłby być rozumiany jako „wzmacniający sprzeciw”, czyli pojęcie odnoszące się do sytuacji, w której kwestie UE stają się przedmiotem kontrowersji w krajowych sferach publicznych. Nie kwestionując projektu europejskiego jako całości, „wzmacniający sprzeciw” oznacza przedstawianie konkurencyjnych narracji politycznych (takich jak socjalni demokraci a liberalne narracje) w polityce, która ma tendencję do konsensusu.