In heel Europa dringen actieve burgers, studenten, werknemers en buurtactivisten al aan op eerlijkere, gezondere en duurzamere gemeenschappen – vaak zonder te beseffen dat de doelen die zij lokaal verdedigen, kunnen uitgroeien tot campagnes in heel Europa. Het Europees burgerinitiatief (EBI) biedt hen een duidelijk pad om hun ideeën op te schalen van lokale impact tot beleidsverandering op EU-niveau.
Lokale actie en het Europese potentieel ervan
Ergens in Europa dringt een student aan op betere middelen voor geestelijke gezondheid en steun voor jongeren, voert een vakbondsmedewerker campagne voor betaald ziekteverlof voor deeltijdwerkers in hun regio en organiseert één persoon protesten voor betere recyclingfaciliteiten in een lokale buurt. De volgende grote campagnevoerders van Europa zijn er al. Misschien weten ze het nog niet.
Deze lokale campagnes kunnen meer Europese impact hebben dan je zou denken, buiten de directe gemeenschappen. Veel van de kwesties die worden aangepakt, of het nu gaat om het welzijn van studenten, eerlijke arbeidsomstandigheden of milieubescherming, zijn gebieden waarop de Europese Unie (EU) kan optreden en leiding kan geven. Onderwerpen en kwesties die lokaal ontstaan, kunnen van invloed zijn op het Europese beleid. Een werkplek kan bijvoorbeeld van invloed zijn op sociale of arbeidsrechten. Een strandopruiming of een buurtpark kan van invloed zijn op de Europese benadering van duurzaamheid. Deze kwesties overstijgen grenzen en resoneren over het hele continent. Het enige dat ontbreekt, zijn de juiste instrumenten en ondersteuning, waarmee deze initiatieven kunnen uitgroeien tot Europese campagnes die burgers in heel Europa mobiliseren en wetgeving vormgeven.
Foto door Tommaso Pecchioli / Pexels (Bron: https://www.pexels.com/photo/people-holding-flags-11636475/)
Europese burgerinitiatieven (EBI’s) als platforms
Dit is waar het Europees burgerinitiatief (EBI) van start gaat. Als het enige transnationale instrument van participatieve democratie in Europa en de wereld biedt het burgers een duidelijke manier om zich vanaf de grond te mobiliseren rond de kwesties die voor hen van belang zijn. Het verzamelen van een miljoen handtekeningen en het opbouwen van een burgerbeweging wordt de drijvende kracht die zichtbaarheid en gewicht geeft aan een bredere belangenbehartigingscampagne.
Duidelijke trends van lokaal naar nationaal naar Europees
Om een beter inzicht te krijgen in de onderwerpen die aan bod komen in verzoekschriften en burgerinitiatieven op lokaal en nationaal niveau, en dus in mogelijke trends voor het EBI, heeft Democracy International onderzoek verricht in vijf EU-landen en op het niveau van verzoekschriften van het Europees Parlement en populaire verzoekschriften in kaart gebracht. In veel gevallen gaat het om onderwerpen waarop de EU kan ingrijpen. De organisatoren variëren van ngo's en grassroots-coalities tot individuele activisten die hun lokale gemeenschappen opschudden.
De trends zijn duidelijk. Gezondheid, milieubescherming, dierenwelzijn en sociale en economische rechten behoren tot de meest voorkomende onderwerpen die aan de orde worden gesteld en die perfect aansluiten bij de bevoegdheid van de EU om op te treden.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel van deze lokale campagnes al een weerspiegeling zijn van eerdere EBI’s. Deze basisinspanningen zijn niet alleen lokale verhalen, maar hebben ook het potentieel om het volgende EBI te worden dat daadwerkelijk van invloed is op het Europese beleid.
Van de Beierse velden naar Brussel - het verhaal van Save bees and farmers
Wat in 2019 begon als een kleine lokale campagne in Beieren, geleid door een handvol imkers en betrokken landbouwers, is uitgegroeid tot een van de meest zichtbare milieumobilisaties van Europa. Het eerste doelpunt was eenvoudig en dringend: bestuivers beschermen tegen schadelijke pesticiden en landbouwers ondersteunen om over te schakelen op agro-ecologische praktijken. De campagne bouwde voort op het succes van het Beierse referendum Rettet die Bienen (“Red de bijen”), dat 1,7 miljoen handtekeningen verzamelde en de meest succesvolle petitie op staatsniveau in de Duitse geschiedenis werd. Het initiatief werd genomen door de Ecologische Democratische Partij (ÖDP) samen met de Bavarian Bird Protection Society (LBV), BUND Naturschutz Bayern (Vrienden van de Beierse tak van de Earth Germany) en het Umweltinstitut München, een instituut voor milieuonderzoek en -behartiging.
Na het succes van het referendum hebben deze groepen bijgedragen tot een bredere Europese alliantie. Dezelfde netwerken werkten samen met partners uit andere lidstaten samen met PAN Europe, een deskundigen- en activistengroep, om het Europees burgerinitiatief “Save Bees and Farmers” op te zetten, waarbij milieu-ngo’s, wetenschappers en landbouwgemeenschappen in heel Europa werden verenigd in een gemeenschappelijk doel.
Als EBI hebben Save Bees en Farmers het volledige proces doorlopen. De handtekeningen werden geverifieerd, de organisatoren presenteerden hun zaak tijdens een openbare hoorzitting in het Europees Parlement en de Europese Commissie gaf een formeel antwoord waarin werd verwezen naar lopende en geplande maatregelen voor het herstel van de biodiversiteit en de vermindering van pesticiden. De campagne handhaafde sterke publieke druk tijdens wetgevingsdebatten en in juni 2024 nam de EU formeel de verordening natuurherstel aan, een vlaggenschipwet om aangetaste ecosystemen te herstellen. De werkzaamheden op het gebied van de vermindering van pesticiden blijven omstreden, maar het initiatief heeft ertoe bijgedragen dat bindende reductiedoelstellingen en de bescherming van bestuivers stevig op de EU-agenda zijn geplaatst.
De beweging blijft groeien, waarbij landbouwers, wetenschappers en milieu-ngo’s in alle lidstaten met elkaar worden verbonden en pesticidenbestanden worden gevolgd met het oog op langetermijndoelstellingen tot 2035. Het gesprek wordt ook breder. Dit najaar organiseerde de Europese Commissie haar eerste bijeenkomst van jonge burgers over bestuivers, waar honderd willekeurig geselecteerde jongeren bijeenkwamen om toekomstige oplossingen te bespreken.
Door middel van grensoverschrijdende organisatie en consistente belangenbehartiging laat Save Bees and Farmers zien hoe lokaal activisme kan evolueren tot een Europese kracht die wetgeving vormgeeft, het publieke debat beïnvloedt en de bescherming van de biodiversiteit centraal stelt in het EU-beleid.
Foto: Save Bees and Farmers / Europees burgerinitiatief, Brussel (2023)
In 2023 lanceerde een groep Letse voorvechters van vrouwenrechten een verzoekschrift met een eenvoudig maar transformerend doel: om producten voor menstruatiehygiëne vrij beschikbaar te maken op scholen. De campagne, opgezet door het samenwerkingsnetwerk van ngo’s voor vrouwen (Sieviešu sadarbības tīkls),was erop gericht ervoor te zorgen dat geen enkel meisje of jonge vrouw de school zou moeten missen omdat zij zich geen basishygiëneproducten kon veroorloven.
Wat begon als een lokale inspanning om waardigheid en gelijkheid te herstellen kreeg al snel nationale aandacht, het verzamelen van meer dan 12.000 handtekeningen en het verplaatsen van het Letse parlement om het voorstel onder officiële analyse te nemen. De campagne drong er met succes bij de regering op aan om scholen te verplichten gratis menstruatiehygiëneproducten te leveren, wat een grote stap voorwaarts betekent voor gendergelijkheid en gezondheidsrechten in Letland. Het herdefinieerde armoede als een kwestie van grondrechten in plaats van liefdadigheid, en liet zien hoe door de gemeenschap geleide initiatieven alledaagse ongelijkheden kunnen omzetten in structurele verandering.
Van periodearmoede tot beleidsverandering - Letlands strijd voor menstruele gelijkheid
In 2023 lanceerde een groep Letse voorvechters van vrouwenrechten een verzoekschrift met een eenvoudig maar transformerend doel: om producten voor menstruatiehygiëne vrij beschikbaar te maken op scholen. De campagne, opgezet door het samenwerkingsnetwerk van ngo’s voor vrouwen (Sieviešu sadarbības tīkls),was erop gericht ervoor te zorgen dat geen enkel meisje of jonge vrouw de school zou moeten missen omdat zij zich geen basishygiëneproducten kon veroorloven.
Wat begon als een lokale inspanning om waardigheid en gelijkheid te herstellen kreeg al snel nationale aandacht, het verzamelen van meer dan 12.000 handtekeningen en het verplaatsen van het Letse parlement om het voorstel onder officiële analyse te nemen. De campagne drong er met succes bij de regering op aan om scholen te verplichten gratis menstruatiehygiëneproducten te leveren, wat een grote stap voorwaarts betekent voor gendergelijkheid en gezondheidsrechten in Letland. Het herdefinieerde armoede als een kwestie van grondrechten in plaats van liefdadigheid, en liet zien hoe door de gemeenschap geleide initiatieven alledaagse ongelijkheden kunnen omzetten in structurele verandering.
Net als het succesvolle EBI My Voice, My Choice, dat is uitgegroeid van een kleine grensoverschrijdende campagne tot een Europese beweging voor reproductieve rechten, toont het Letse initiatief aan dat lichamelijke autonomie en gelijkheid in heel Europa nauw met elkaar verbonden zijn. Of de focus nu ligt op toegang tot abortus of toegang tot menstruatiezorg, deze bewegingen delen een gemeenschappelijke boodschap: echte gendergelijkheid begint wanneer niemands lichaam een belemmering wordt voor zijn rechten of deelname aan de samenleving.
Kan de laatste regionale petitie die u hebt ondertekend het volgende EBI zijn?
Ons gevoel van verbondenheid begint lokaal, op de plaatsen waar we opgroeien, studeren en leven. Deze vertrouwde omgevingen geven vorm aan hoe we de wereld zien en waar we het meest om geven. Het is vaak binnen deze lokale context dat we eerst problemen herkennen en beginnen te handelen, of het nu gaat om het starten van verzoekschriften, het aansluiten bij verenigingen of het organiseren van buurtcampagnes. Zo krijgt het maatschappelijk middenveld vorm en daar komt de energie voor collectieve verandering vandaan. Toch gaan veel van deze kwesties veel verder dan het lokale niveau. Zorgen over onderwijs, gelijkheid en het milieu verbinden mensen in heel Europa en laten zien hoe nauw onze persoonlijke identiteit en de Europese realiteit met elkaar verbonden zijn.
Het Europees burgerinitiatief bouwt voort op dit verband door lokale actie om te zetten in Europese impact. Via het EBI-forum kunnen burgers de instrumenten, adviezen en praktische ondersteuning vinden om hun doelen verder te brengen en kleine gemeenschapsinspanningen om te zetten in campagnes die het beleid in de hele Europese Unie beïnvloeden. Elke Europese beweging begint met mensen die zich zorgen maken over wat er in hun eigen gemeenschap gebeurt, en soms is dat precies waar het volgende grote idee voor Europa al vorm krijgt.
Over de auteur:
Maya Kaufmann is de European Intern bij Democracy International waar ze projecten ondersteunt op het gebied van burgerparticipatie en Europese democratie. Ze heeft ervaring met onderzoek en communicatie over burgerparticipatie en politieke communicatie in de EU. Ze heeft een Bachelor of Science in Internationale Betrekkingen en Organisaties van de Universiteit Leiden, waar ze zich specialiseerde in Desinformatie en Strategische Communicatie in Global Media.
De op het EBI-forum geventileerde meningen geven uitsluitend het standpunt van de auteurs weer en mogen beslist niet worden beschouwd als het standpunt van de Europese Commissie of van de Europese Unie.
Reageren