Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών θέτει αμφιλεγόμενα ζητήματα πολιτικής στις Βρυξέλλες: αποτελεί ευκαιρία για τη δημοκρατική πολιτική

Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών θέτει αμφιλεγόμενα ζητήματα πολιτικής στις Βρυξέλλες: αποτελεί ευκαιρία για τη δημοκρατική πολιτική.

Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ) ισχύει εδώ και περισσότερα από 8 χρόνια και, ωστόσο, φαίνεται ότι το εργαλείο αυτό δεν έχει ακόμη αναπτύξει πλήρως το δυναμικό του. Ο λόγος είναι ότι η προσοχή και η αξιολόγηση της ΕΠΠ συνήθως δεν επικεντρώνεται στην ουσιαστική πτυχή: σε αντίθεση με ό,τι έχει τονιστεί συχνά, η ΕΠΠ δεν είναι ένα εργαλείο που μπορεί να εισαγάγει νέα ζητήματα στον κύκλο χάραξης πολιτικής, αλλά μια ευκαιρία για να καταστούν οι συζητήσεις πολιτικής πιο διαφοροποιημένες και αμφιλεγόμενες. Εάν η ΕΠΠ αξιολογηθεί υπό το πρίσμα αυτό, δεν είναι δυνατόν να υποτιμηθούν τα αποτελέσματα που είχε ήδη η ΕΠΠ όσον αφορά τη δημιουργία ευκαιριών συμμετοχής στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ. Από την άποψη αυτή, η απόφαση σχετικά με τις επιπτώσεις της στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ πρέπει να τονίζει ότι η ΕΠΠ έχει δημιουργήσει μια ευκαιρία για τις τοπικές εκλογικές περιφέρειες και για πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα για να φτάσουν στις ευρωπαϊκές συζητήσεις.

Μετά από ορισμένες αρχικές ερμηνείες που επισημαίνουν την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών ως το πρώτο παράδειγμα διακρατικής άμεσης δημοκρατίας, η συναίνεση φαίνεται να έχει θέσει ως σημείο αναφοράς το γεγονός ότι πρόκειται για μηχανισμό καθορισμού θεματολογίου που επιτρέπει σε 1 εκατομμύριο ευρωπαίους πολίτες να ζητούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει νέα νομοθεσία στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Αυτό αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι οι πολίτες δεν έχουν άμεσα τον τελικό λόγο σχετικά με το αποτέλεσμα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων που ξεκίνησαν — στην πραγματικότητα, ούτε καν η πρώτη, καθώς η πρωτοβουλία ολοκληρώνεται μόλις η Επιτροπή λάβει την πρωτοβουλία και οι φορείς υλοποίησης δεν μπορούν να την αποσύρουν εάν διαφωνούν με την πρόταση της Επιτροπής- και, ως εκ τούτου, η συμβολή τους αποτελεί πρόσκληση προς τα θεσμικά όργανα να αναλάβουν δράση.

Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι συγγραφείς έχουν επισημάνει τις αδυναμίες του εργαλείου: το κόστος κινητοποίησής του — συμπεριλαμβανομένων των νομικών ελέγχων του ιστορικού και των ευθυνών προστασίας των δεδομένων, ακόμη και πριν από τη συμμετοχή σε μια διακρατική εκστρατεία επτά χωρών — δεν ανταποκρίνεται στα δυνητικά οφέλη, δεδομένου ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι, ακόμη και αν στεφθεί με επιτυχία — από τις 98 προβλεπόμενες καταχωρίσεις μόνο 5 πρωτοβουλίες πληρούν το όριο του 1 εκατομμυρίου υπογραφών — η πρόταση θα υποβληθεί από την Επιτροπή. Κανένας από τους εμπνευστές των επιτυχημένων ΕΠΠ στις οποίες έχει απαντήσει μέχρι στιγμής η Επιτροπή δεν έχει εκφράσει την ικανοποίησή του για το αποτέλεσμα της πρότασής τους, επιβεβαιώνοντας τους περιορισμούς της ΕΠΠ από την άποψη της άμεσης δημοκρατίας.

Ωστόσο, οι λογαριασμοί αυτοί, αν και ακριβείς, δεν απεικονίζουν ολόκληρη την ιστορία. Το πραγματικό ερώτημα είναι γιατί οι πολίτες και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών εξακολουθούν να χρησιμοποιούν και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ συνεχίζουν να μεταρρυθμίζουν ένα εργαλείο που είναι τόσο εμφανώς ακατάλληλο για τον επιδιωκόμενο σκοπό. Η απάντηση πρέπει να τοποθετείται κάπου αλλού. Παρά τους θεσμικούς περιορισμούς της, η ΕΠΠ παραμένει ισχυρό εργαλείο σε μια εργαλειοθήκη εκστρατειών. Πρώτον, από τις διαβουλεύσεις με τους πολίτες έως τις ομάδες διαβούλευσης, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν επενδύσει κάποιο πολιτικό κεφάλαιο στη δημιουργία ευκαιριών συμμετοχής στη χάραξη πολιτικής πέραν της «φούσκας των Βρυξελλών», και η ΕΠΠ αποτελεί μέρος αυτής της στρατηγικής. Υπό την έννοια αυτή, μια εκστρατεία που απευθύνεται στις Βρυξέλλες σε αυτή την πλατφόρμα έχει μεγαλύτερη θεσμική και πολιτική ισχύ από ό,τι μια εκστρατεία που βασίζεται σε μεγαλύτερο αριθμό υπογραφών σε διαδικτυακές πλατφόρμες. Δεύτερον, η αυξανόμενη πολιτικοποίηση της ΕΕ καθιστά σπάνια και πολύτιμη την ικανότητα προσέγγισης και κινητοποίησης διαφόρων εκλογικών περιφερειών βάσης για θέματα της ΕΕ. Εδώ και χρόνια, αξιωματούχοι της Επιτροπής και ευρωβουλευτές ήταν δυσπιστοί ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών που ισχυρίζονται ότι μιλούν εξ ονόματος ορισμένων αιτιών, υποστηρίζοντας ότι οι περισσότεροι ακτιβιστές με έδρα τις Βρυξέλλες βρίσκονται τόσο στο εσωτερικό της φούσκας της ΕΕ όσο και οι ίδιοι. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαθέτουν πλέον ένα αναγνωρισμένο εργαλείο για να αποδείξουν όχι μόνο ένα σκοπό αλλά και ότι μπορούν να διεκδικήσουν ένα μέτρο κοινωνικής αντιπροσωπευτικότητας στη διακρατική ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα.

Πρόκειται για ένα διπλό σπαθί, δεδομένου ότι μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να αμφισβητηθεί ο βαθμός εκπροσώπησης των οργανώσεων που δεν μπορούν να διοργανώσουν τέτοιου είδους εκστρατείες ή απλώς να επιλέξουν να υποστηρίξουν πιο στρατηγικούς και αποτελεσματικούς τρόπους λειτουργίας. Σε κάθε περίπτωση, η χρήση της ΕΠΠ από οργανώσεις βάσης και ομάδες που δραστηριοποιούνται ως εξωτερικοί στις Βρυξέλλες για την αμφισβήτηση οργανώσεων στη φούσκα των Βρυξελλών. Με τον Álvaro Oleart υποστηρίξαμε ότι η διαδικασία αυτή λειτουργούσε σε περιπτώσεις όπως η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών κατά των απορροφήσεων «Ένας από εμάς» και η ανεπίσημη συλλογή υπογραφών «Stop TTIP», όπου καθιερώθηκαν ακτιβιστές θρησκευτικής και εμπορικής πολιτικής στις Βρυξέλλες, όπου σχεδόν ένας στόχος των εκστρατειών είναι τόσο μεγάλος όσο και τα ίδια τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Στη συνέχεια δημιουργούνται ορισμένα από τα δίκτυα που αναπτύσσονται γύρω από μια ΕΠΠ, συμβάλλοντας έτσι στη μεγαλύτερη διαφοροποίηση του περιβάλλοντος συζήτησης.

Σχήμα 1 Υπεύθυνος — εξωτερική πρόκληση γύρω από 5 εκστρατείες: Ένας από τους εμάς, εξέδρα στο νερό, Σταματήστε την TTIP, πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης και Wake up Europe

Η ΕΠΠ συμβάλλει επίσης στο να καταστούν οι συζητήσεις πολιτικής πιο κοντά σε εκείνες που συμβαίνουν στη δημόσια σφαίρα της ΕΕ. Μία από τις συνέπειες είναι ότι τα ζητήματα πόλωσης που προκύπτουν από τις εθνικές δημόσιες συζητήσεις καθίστανται επίσης εξευρωπαϊκά με ζητήματα όπως η απαγόρευση της πορνείας, των νομιμοποιημένων ναρκωτικών ή της ήδη αναφερθείσας άμβλωσης μέσω της ΕΠΠ. Μολονότι οι προαναφερθείσες θεσμικές ελλείψεις της ΕΠΠ έχουν μέχρι στιγμής εμποδίσει το αντικείμενο των πρωτοβουλιών αυτών να μετουσιωθεί σε ουσιαστικές συζητήσεις πολιτικής, αυτό συμβάλλει στην προσέγγιση της χάραξης πολιτικής της ΕΕ σε πιο πολιτικοποιημένες συζητήσεις. Αυτό δεν είναι από μόνο του καλό ή κακό, αλλά μπορεί να συμβάλει στο να καταστούν οι διακρατικές διασυνδέσεις και εκστρατείες πιο εφικτές απ’ ό,τι στο παρελθόν.

Η ΕΠΠ συμβάλλει στο να φέρει τις συζητήσεις πολιτικής της ΕΕ πιο κοντά στις δημόσιες σφαίρες της βάσης, παρέχοντας μια οδό σε ομάδες που είναι σε θέση να θέσουν πολιτικοποιημένα ζητήματα σε διάφορα κράτη μέλη στην προσοχή των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Αυτό δεν έχει μέχρι στιγμής μεταφραστεί σε νέα χάραξη πολιτικής· και αυτή η μορφή πολιτικοποίησης δεν ωφελεί απαραίτητα την ΕΕ. Αντιθέτως, μπορεί να συμβάλει στη μη νομιμοποίησή της, εάν καταργούσε συστηματικά διχαστικά, αν και επιτυχημένα, ΕΠΠ.

Η πολιτικοποίηση των ζητημάτων της ΕΕ δεν προκαλείται από την ΕΠΠ, ούτε θα αλλάξει από τυχόν θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, η ΕΕ μπορεί να επιθυμεί να διασφαλίσει ότι το εργαλείο αυτό θα λαμβάνεται υπόψη για όσους ενδέχεται να επιθυμούν να υποστηρίξουν προτάσεις πολιτικής με την ευκαιρία να ακούγονται σε θεσμικά φόρα με μέτρο στήριξης στη δημόσια σφαίρα με τη μορφή 1 εκατομμυρίου υπογραφών. Στις συζητήσεις μεταρρύθμισης, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αποφάσισαν να μην δώσουν στους φορείς προώθησης μεγαλύτερο λόγο στο αποτέλεσμα — το οποίο μπορεί να είναι νομικά δύσκολο ή αδύνατο — αλλά ενδέχεται να επιθυμούν να εξετάσουν μια εναλλακτική λύση: μείωση του κόστους της αποτυχίας.