Europa moet bovenal een unie van burgers zijn, niet alleen van staten en markten

De EU-leiders denken dat EU-burgers goed geïnformeerd zijn over democratische instrumenten zoals het Europees burgerinitiatief, maar de realiteit is verrassend anders.

Uit een op de Dag van Europa gepubliceerde YouGov-peiling blijkt dat slechts 2,4 % van de EU-burgers in de vier onderzochte lidstaten weet wat het Europees burgerinitiatief is en wat er gebeurt.

Een YouGov-enquête, georganiseerd door Eumans en gesteund door nieuwe Europeanen, burgers die over Europa gaan, en vele andere groepen van het maatschappelijk middenveld.

Het blijkt dat burgeractivisten even ver van de EU-instellingen verwijderd zijn als leden van het Europees Parlement en ambtenaren van de Commissie.

Moeten we ons hierover zorgen maken en wat kunnen we hieraan doen? Hoe kunnen burgers belemmeringen voor een inclusievere aanpak van de politiek wegnemen?

De antwoorden hangen af van hoe serieus we het idee van een Europa van de burgers nemen en wat we met de term bedoelen.

Toen de Europese instellingen voor het eerst werden opgericht, waren de belangrijkste drijvende krachten achter wat er in Europa zou gebeuren staatsmannen: figuren als De Gasperi, Schuman, Spaak, Adenauer en De Gaulle. Deze grondleggers, en zij waren allen mannen in die dagen, hebben wat we als het Europa van de naties en staten hebben weten te weten gekomen.

In de volgende belangrijke fase van de ontwikkeling van Europa hebben we wat ik aanduid als „Europa 2” het Europa van markten en geld gecreëerd. In deze fase, die samenviel met de ondertekening van de Europese Akte, de val van de Berlijnse Muur en het Verdrag van Maastricht, waren banken en ondernemingen de belangrijkste hoofdrolspelers en werd Europa dienovereenkomstig hervormd.

Nieuwe Europeanen vieren 25 jaar na de inwerkingtreding van het Verdrag van Maastricht met de „Maastricht generatie” studenten in het gebouw van de provincie Limburg, Maastricht, 1 november 2018 met de Universiteit van Maastricht en de provinciale regering

Ik stel dat we nu op de drempel van „Europa 3” staan — het Europa van de burgers. Dit is het Europa van het maatschappelijk middenveld, van steden en van de mensen die in Europa wonen en de Europese diaspora vormen. Ik zou hierin ook permanente inwoners van de EU opnemen die geen paspoort van een EU-lidstaat hebben, maar wel deel uitmaken van de Europese samenleving.

De historische verwezenlijking van Europa 1 was om Europa vrede te geven, terwijl Europa 2 welvaart heeft opgeleverd, zij het nog niet voor iedereen. De missie van Europa 3 moet zijn om Europa democratischer, inclusiever en gelijker te maken. Dat is ook de sleutel tot de veerkracht van het Europese model. Europa is niet alleen een unie van staten en markten. Het is vooral een unie van burgers.

In het Europa van de burgers zouden we niet te maken krijgen met het soort vervreemding en detachering dat veel inwoners van de EU momenteel ervaren wanneer zij over de Europese instellingen denken. Er zou een grote sprong voorwaarts zijn op het gebied van democratische betrokkenheid, op alle besluitvormingsniveaus, op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau.

Dat is van belang, omdat democratische samenlevingen met instemming worden bestuurd. Zonder legitimiteit wordt de regeling die wordt gevormd door het delicate evenwicht tussen intergouvernementele en supranationale instellingen in Europa voortdurend bedreigd.

Rechtse Europese populistische leiders zouden naar mijn mening hun lidstaat nooit uit „Europa 1” — het Europa van naties en staten — halen. Maar wie wil zeggen dat zij zich niet uit de euro, uit Schengen of zelfs uit bepaalde aspecten van de interne markt zouden terugtrekken als deze naar de EU zou komen („Europa 2”)?

De democratie is fragiel, maar in een snel veranderende wereld is er een tweede reden waarom een Europa van de burgers van belang is. Geen enkele leider heeft een monopolie van wijsheid over wat het juiste beleid zal zijn — burgers brengen nieuwe ideeën en nieuwe beleidsoplossingen die kunnen worden ingezet om een beter en sterker Europa tot stand te brengen. We kunnen het ons niet veroorloven deze bijdrage te missen.

Een uitstekend voorbeeld van het soort beleidswijzigingen dat in Europa nodig is, is de veelheid aan Europese burgerinitiatieven die momenteel actief zijn en veel, zo niet de meeste van de vorige initiatieven, zoals het recht op water.

Zowel de klimaatcrisis als de COVID-pandemie wijzen op de noodzaak van een doortastende, transformerende sociale verandering die alleen vanuit het veld kan worden teweeggebracht. Veel van de huidige EBI’s gaan over wat er in Europa moet veranderen in de context van het herstel: een universeel basisinkomen, een koolstofbelasting, stemmen voor alle mobiele EU-burgers, ongeacht waar zij in Europa wonen.

Het Europees herstelprogramma, dat neerkomt op een verdubbeling van de EU-begroting in de komende zeven jaar, is een ongekende kans om Europa te veranderen.

Hoe kunnen we denken dat deze middelen goed of zelfs zorgvuldig zullen worden besteed als we de stem van de burgers niet horen?

Europese burgerinitiatieven zijn ook een zeer goed voorbeeld van het feit dat burgers de verantwoordelijkheid nemen om de kloof met de instellingen te dichten. In het verleden was er bij veel institutionele belanghebbenden misschien de indruk dat burgers niet mochten worden vertrouwd — die houding moet veranderen en verandert.

DeEuropese leiders lanceren de conferentie over de toekomst van Europa, Europees Parlement, Straatsburg, 9 mei 2021. Krediet: Europese Unie

We moeten erkennen dat degenen van ons die als burgers aan de Europese politiek hebben deelgenomen, net zo „bevoorrecht” zijn als degenen die tot de instellingen zijn toegetreden. Uit de YouGov-enquête blijkt dat de burgers zeer weinig weten over de instrumenten waarover zij beschikken om de toekomst van de EU vorm te geven.

Met de start van de Conferentie over de toekomst van Europa heeft de EU een kans om dit „aandachtsdeficit” te verhelpen en weer contact met de burgers op te nemen.

Dat zal alleen gebeuren als het burgers en burgerbewegingen zijn die de Conferentie over de toekomst van Europa tot leven brengen als een echte basisoefening in overlegdemocratie.

De prijs voor een dergelijke betrokkenheid moet bestaan in het opzetten van meer permanente mechanismen voor burgerparticipatie tussen verkiezingen. Het betrekken van meer Europese burgers bij de besluitvorming vormt geen bedreiging voor de EU, maar kan heel goed haar beraad blijken te zijn.

60 jaar geleden zei John F Kennedy: „Niet wat uw land kan doen — vraag wat u voor uw land kunt doen”

In onze tijd kunnen we in Europa zeggen: „Vraag niet wat Europa voor u kan doen — vertel ons wat je voor Europa kunt doen.”

Oproep vannieuwe Europeanen tot actie: Vraag nu dat Europa voor u kan doen — vertel ons wat je voor Europa kunt doen

Klik hier om te zien wat sommige leden van nieuwe Europeanen bij het stellen van deze vraag hebben gezegd.

Wat is uw antwoord op deze tijdloze vraag?

Disclaimer: De op het EBI-forum geventileerde meningen geven uitsluitend het standpunt van de auteurs weer en mogen beslist niet worden beschouwd als het standpunt van de Europese Commissie of van de Europese Unie.