Ní mór don Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh rannpháirtíocht san Aontas a éagsúlú tuilleadh

Is céadchéim thábhachtach é an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh (TES) maidir le raon na bpáirtithe leasmhara a bhfuil baint acu le ceapadh beartais an Aontais a éagsúlú. Mar sin féin, d’fhéadfaí feabhas a chur ar chúrsaí fós. Tugann ainm an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh le tuiscint go bhfuil gach saoránach atá ina chónaí san Aontas rannpháirteach ach is uirlis é don tsochaí shibhialta eagraithe le líonraí trasnáisiúnta. Trí fheabhas a chur ar bhonneagair idirlín agus trí aird a thabhairt ar rannpháirtíocht pobal imeallaithe nach bhfuil oideachas chomh maith céanna orthu, beidh rochtain níos fearr ag saoránaigh uile na hEorpa ar a bheith rannpháirteach sa Tionscnamh ó na Saoránaigh. Ina theannta sin, má cheadaítear tionscnaimh níos conspóidí agus tiomantas polaitiúil níos fearr ón gCoimisiún, beidh an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh ina uirlis níos láidre san fhadtéarma.

Ar an gcéad amharc, is uirlis uathúil é TES le haghaidh rannpháirtíocht thrasnáisiúnta na saoránach. De réir a dearaidh dhlíthiúil, is meascán é de chineálacha éagsúla daonlathais dhírigh atá ann cheana i gcomhthéacsanna náisiúnta.

Baineann úrnuacht na dtionscnamh ó na saoránaigh le leibhéil náisiúnta agus Eorpacha rannpháirtíocht na saoránach a nascadh den chéad uair riamh. Le tabhairt isteach an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh in 2012, cruthaíodh sraith mhór tograí díograiseacha agus tionscnaimh ó pháirtithe leasmhara éagsúla sa tsochaí shibhialta. Ar an dara amharc, áfach, is léir nach bhfuil sa Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh ach leanúint de chleachtas institiúideach a bhí ann cheana féin agus go bhféadfaí feabhas a chur air d’fhonn an t-ainm a bhaint amach.

Mar a léiríonn an taighdeoir Florian Grotz ina pháipéar ar dhaonlathas díreach (sa Ghearmáinis), le 30 bliain anuas, tá méadú tagtha ar líon agus ar úsáid na n-ionstraimí rannpháirtíochta ar fud an domhain. Is cosúil, dar liom, trí thuairim shealadach a thabhairt do shaoránaigh sa pholaitíocht (thar thoghcháin) trí reifrinn, tionscnaimh ó na saoránaigh agus uirlisí eile, is minic a bhíonn súil ag na ceannairí cur lena ndlisteanacht cinnteoireachta agus leis an gcóras polaitiúil ina iomláine. Ina theannta sin, laistigh de chóras institiúideach an Aontais Eorpaigh, tá an Tionscnamh ó na Saoránaigh ag leanúint den chleachtas atá ann cheana maidir le rannpháirtíocht mhéadaithe na bpáirtithe leasmhara. Le himeacht na mblianta, tá go leor uirlisí rannpháirtíochta tugtha isteach ag an AE, amhail fóraim na bpáirtithe leasmhara agus sásraí eile comhairliúcháin. Scoláirí cosúil le Beate Kohler-Koch tá an t-aistriú iompraíochta an t-athrú”cúram rannpháirteach na n-institiúidí Eorpacha”.

Cé gur comhartha tábhachtach oscailteachta iad uirlisí rannpháirtíochta ar leibhéal AE i leith mhianta agus thuairimí na saoránach, is gnách go bhfanann an chumhacht chinnteoireachta deiridh leis na hinstitiúidí. Go dtí seo, mar gheall ar chineál an Tionscnaimh ó na Saoránaigh nach bhfuil ceangailteach ó thaobh dlí de, ní raibh torthaí beachta beartais ag teastáil ó na heagraithe mar thoradh ar aon tionscnamh agus níor éirigh ach le feachtais dhea-struchtúrtha 1 milliún ráiteas tacaíochta a bhailiú. Cháin acadóirí turgnaimh rannpháirteacha eile an AE toisc nach dtugann siad comhghuth do shaoránaigh agus go bhfuil forlámhas ag eagraíochtaí gnó agus tionscail orthu.  Tá Sampla de léirmheastóireacht den sórt sin na páipéir ag Thorsten Hüller (2011) “Playground nó Democratisation? Nósanna Imeachta Rannpháirteacha Nua ag an gCoimisiún Eorpach”, agus an páipéar ó Christian Marxsen”Open Stakeholder Consultations at the European Level-Voice of the Citizens?”. Is í an cheist an gá don Tionscnamh ó na Saoránaigh an cáineadh céanna a dhéanamh.

I gcás ceann de na chéad tionscnaimh agus na tionscnaimh is rathúla, léiríonn “Right2Water” saincheisteanna an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh go soiléir. D’eagraigh Cónaidhm Eorpach na gCeardchumann Seirbhíse Poiblí Right2Water agus d’éiligh sé gur cheart ceart an duine chun uisce a chumhdach i reachtaíocht na hEorpa. Bhí blianta de thaithí ag lucht eagraithe an tionscnaimh uisce san fheachtas, gréasán domhanda agus cistí leordhóthanacha. D’ainneoin go raibh feachtas bailithe sínithe rathúil ann, ní thagann laghdú ar éilimh na n-eagraithe mar thoradh ar an Tionscnamh ó na Saoránaigh seo. Mar fhreagra ar Right2Water, tháinig an Coimisiún ar an gconclúid gur faoi údarás na mBallstát atá sé uisce a chur ar fáil. In ionad tiomantas níos uaillmhianaí a thabhairt, dhírigh gníomhaíocht an Aontais ar ghnéithe teicniúla amhail cáilíocht an uisce óil.

Seachas an cás ‘Right2Water’, tá scrúdú déanta agam ar na coinníollacha as ar eascair rath nó teip na bhfeachtas bailithe sínithe a bhí ag TESanna éagsúla mar chuid de mo thráchtas dochtúireachta. Sainmhíním gur éirigh le TES an líon sínithe is gá a bhailiú chun a thogra reachtach a chur faoi bhráid an Choimisiúin Eorpaigh: 1 milliún. Chinn mé nach raibh ach eagraithe ag a bhfuil líonraí d’eagraíochtaí comhpháirtíochta atá ann cheana, acmhainní móra airgeadais, foireann agus straitéis phoiblíochta in ann teacht ar líon sínithe os cionn an mheáin.

Léiríonn na torthaí taighde a rinne mé, cé go dtugann ainm an Tionscnaimh Eorpaigh ó na Saoránaigh le fios go bhfuil saoránaigh “gnáth” rannpháirteach ann, léirítear le taithí le blianta beaga anuas gur fearr leis an Aontas eagraíochtaí neamhrialtasacha gairmiúla trasnáisiúnta a éilíonn comhiomlán na saoránach a bheith rannpháirteach. Anuas air sin, bhí líonraí tógála níos deacra ag tionscnaimh gan gníomhaithe ar a labhraítear Béarla agus bhí tacaíocht á slógadh lasmuigh dá dtír féin. Cé go maolaíonn an t-athchóiriú is déanaí ar an Tionscnamh ó na Saoránaigh an t-ualach riaracháin ar na heagraithe trí réimse seirbhísí tacaíochta a chur ar fáil – ní athraíonn sé an chaoi a bhfeidhmíonn an Tionscnamh ó na Saoránaigh laistigh den Aontas.

Bailíodh cuid mhór sínithe ó na saoránaigh ar líne, rud a fhágann go bhfuil an Tionscnamh ó na Saoránaigh an-tarraingteach do na glúnta óga. Is dócha go leanfaidh an tábhacht a bhaineann le gníomhaíochas ar líne tríd an Tionscnamh ó na Saoránaigh ar aghaidh mar fhórsaí paindéimeacha Covid-19 chun daoine a choinneáil níos faide ó thaobh cúrsaí sóisialta de agus fanacht níos mó abhaile. Is ábhar imní eile é sin maidir le rannpháirtíocht chothrom na saoránach uile sa Tionscnamh ó na Saoránaigh, ar cúis imní é go minic: Níl an t-idirlíon san Aontas uilíoch agus tá deighilt idir ceantair thuaithe agus limistéir uirbeacha ann i gcónaí. Fágann easpa rochtana idirlín do dhaoine ó cheantair uirbeacha gur lú an seans go mbeidh siad rannpháirteach i dtionscnaimh ó na saoránaigh.