L-inizjattiva taċ-ċittadini Ewropej teħtieġ li tkompli tiddiversifika l-parteċipazzjoni fl-UE

L-inizjattiva taċ-ĊittadiniEwropej (ECI) hija l-ewwel pass importanti fid-diversifikazzjoni tal-firxa ta’ partijiet ikkonċernati involuti fit-tfassil tal-politika tal-UE. Madankollu, għad hemm lok għal titjib. L-isem tal-ECI jimplika l-involviment taċ-ċittadini kollha li jgħixu fl-UE iżda huwa pjuttost għodda għas-soċjetà ċivili organizzata b’netwerks transnazzjonali. It-titjib tal-infrastrutturi tal-internet u l-attenzjoni għall-involviment ta’ komunitajiet emarġinati u b’inqas edukazzjoni se jippermettu aċċess aħjar għaċ-ċittadini Ewropej kollha biex jipparteċipaw fl-ECI. Barra minn hekk, jekk jiġu permessi inizjattivi aktar kontroversjali u impenn politiku akbar mill-Kummissjoni, l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej issir għodda aktar b’saħħitha fuq medda twila ta’ żmien.

Mal-ewwel daqqa t’għajn, l-ECI hija għodda unika għall-parteċipazzjoni transnazzjonali taċ-ċittadini. Permezz tad-disinn legali tagħha, hija taħlita ta’ forom differenti ta’ demokrazija diretta li diġà jeżistu f’kuntesti nazzjonali.

In-novità tal-ECI tinsab fil-konnessjoni tal-livelli nazzjonali u Ewropej tal-parteċipazzjoni taċ-ċittadini għall-ewwel darba. L-introduzzjoni tal-ECI fl-2012 ħolqot mewġa kbira ta’ entużjażmu u proposti ta’ inizjattiva minn diversi partijiet interessati tas-soċjetà ċivili. Mad-daqqa t’għajn, madankollu, jidher ovvju li l-IĊE hija biss kontinwazzjoni ta’ prattika istituzzjonali li kienet teżisti qabel b’lok għal titjib sabiex tissodisfa isimha.

Kif juri r-riċerkatur Florian Grotz fid-dokument tiegħu dwar id-demokrazija diretta (bil-Ġermaniż), matul l-aħħar 30 sena, l-għadd u l-użu ta’ strumenti parteċipattivi madwar id-dinja żdiedu. Fl-opinjoni tiegħi, jidher li billi ċ-ċittadini jingħataw vuċi temporanja fil-politika (lil hinn mill-elezzjonijiet) permezz ta’ referenda, inizjattivi taċ-ċittadini u għodod oħra, il-mexxejja ta’ spiss jittamaw li jsaħħu l-leġittimità tat-teħid tad-deċiżjonijiet tagħhom u tas-sistema politika kollha kemm hi. Barra minn hekk, fi ħdan is-sistema istituzzjonali tal-UE, l-ECI hija kontinwazzjoni ta’ prattika diġà eżistenti ta’ involviment akbar tal-partijiet ikkonċernati. Matul is-snin, l-UE introduċiet bosta għodod ta’ parteċipazzjoni bħal fora tal-partijiet ikkonċernati u mekkaniżmi oħra ta’ konsultazzjoni. Akkademiċi bħal Beate Kohler-Koch sejħu din il-bidla fl-imġiba bħala “bidlaparteċipattiva tal-istituzzjonijiet Ewropej”.

Filwaqt li l-għodod parteċipattivi fil-livell tal-UE huma sinjal importanti ta’ ftuħ lejn ix-xewqat u l-opinjonijiet taċ-ċittadini, is-setgħa tat-teħid tad-deċiżjonijiet finali għandha t-tendenza li tibqa’ f’idejn l-istituzzjonijiet. S’issa, minħabba n-natura legalment mhux vinkolanti tal-ECI, l-ebda inizjattiva ma wasslet għar-riżultati eżatti tal-politika mixtieqa mill-organizzaturi u l-kampanji strutturati tajjeb biss irnexxielhom jiġbru 1 miljun dikjarazzjoni ta’ appoġġ. L-esperimenti parteċipattivi l-oħra tal-UE ġew ikkritikati mill-akkademiċi talli ma tawx vuċi ugwali liċ-ċittadini u huma ddominati minn organizzazzjonijiet tan-negozju u tal-industrija.  Eżempju ta’ kritika bħal din huma l-karti ta’ Thorsten Hüller (2011) “Playground or Democratisation? Proċeduri Parteċipatorji Ġodda fil-Kummissjoni Ewropea”, u d-dokument minn Christian Marxsen “Konsultazzjonijiet Miftuħa tal-Partijiet Interessati fil-Livell Ewropew tal-Vuċi taċ-Ċittadini?”. Il-kwistjoni hija jekk l-IĊE tiġġustifikax l-istess kritika.

Il-każ ta’ waħda mill-ewwel u l-aktar inizjattivi ta’ suċċess, “Right2Water” juri b’mod pjuttost ċar il-kwistjonijiet tal-ECI. Right2Water ġiet organizzata mill-Federazzjoni Ewropea tal-Unjonijiet tas-Servizz Pubbliku u talbet li d-dritt tal-bniedem għall-ilma jiġi minqux fil-leġiżlazzjoni Ewropea. L-organizzaturi tal-inizjattiva dwar l-ilma kellhom snin ta’ esperjenza fil-kampanji, netwerk dinji u fondi suffiċjenti. Minkejja kampanja ta’ ġbir ta’ firem b’suċċess, din l-ECI twassal biss għal riżultat “imdgħajjef” tat-talbiet tal-organizzaturi. Fit-tweġiba tagħha għal Right2Water, il-Kummissjoni kkonkludiet li l-provvista tal-ilma taqa’ taħt l-awtorità tal-Istati Membri. Minflok ma ħadet impenn aktar ambizzjuż, l-azzjoni tal-UE ffukat fuq aspetti aktar tekniċi bħall-kwalità tal-ilma tax-xorb.

Lil hinn mill-każ ta’ Right2Water, eżaminajt il-kundizzjonijiet li wasslu għas-suċċess jew il-falliment tal-kampanji ta’ ġbir ta’ firem ta’ ECIs differenti bħala parti mid-dissertazzjoni tad-dottorat tiegħi. Jien niddefinixxi s-suċċess bħala l-kapaċità ta’ ECI li tiġbor l-għadd ta’ firem meħtieġa biex jissottomettu l-proposta leġiżlattiva tagħhom lill-Kummissjoni Ewropea: 1 miljun. Sibt li kienu biss l-organizzaturi b’netwerks preeżistenti ta’ organizzazzjonijiet sħab, riżorsi finanzjarji sostanzjali, persunal u strateġija ta’ pubbliċità li rnexxielhom jilħqu numri ogħla mill-medja ta’ firem.

Is-sejbiet tar-riċerka tiegħi juru li filwaqt li l-isem tal-ECI jissuġġerixxi l-involviment ta’ ċittadini “ordinarji”, l-esperjenza ta’ dawn l-aħħar snin turi li l-UE tippreferi l-involviment ta’ NGOs professjonali u transnazzjonali li jaggregaw it-talbiet taċ-ċittadini. Barra minn hekk, l-inizjattivi mingħajr attivisti li jitkellmu bl-Ingliż kellhom netwerks ta’ bini tal-ħin aktar diffiċli u l-mobilizzazzjoni tal-appoġġ barra minn pajjiżhom stess. Filwaqt li l-aħħar riforma tal-ECI ttaffi l-piż amministrattiv fuq l-organizzaturi billi toffri firxa ta’ servizzi ta’ appoġġ — din ma tbiddilx il-mod kif tiffunzjona l-ECI fl-UE.

Proporzjon kbir tal-firem tal-ECI nġabru online, u b’hekk l-IĊE saret attraenti ħafna għall-ġenerazzjonijiet żgħażagħ. L-importanza tal-attiviżmu online permezz tal-ECI x’aktarx se tkompli hekk kif il-pandemija tal-COVID-19 iġġiegħel lin-nies jitbiegħdu soċjalment u jibqgħu d-dar aktar. Dan iqajjem tħassib ieħor għall-involviment ugwali taċ-ċittadini kollha fl-ECI li ta’ spiss jiġi injorat: il-kopertura tal-internet fl-UE mhijiex universali u għad hemm distakk bejn iż-żoni rurali u dawk urbani. In-nuqqas ta’ aċċess għall-internet għal persuni minn żoni urbani jfisser li jista’ jkun inqas probabbli li jipparteċipaw fl-ECIs.