Butent! Festival, Litouwen: 90 discussies, 200 sprekers en 6 000 burgers staan voor democratie

Door Yana Pargova, campagnemanager @ EUTakeTheInitiative, GOPA Com.

Tijdens het openluchtcongres Butent!dat op 7 en 8 september 2018 plaatsvond in Birštonas (Litouwen), werd in het kader van het roadshow van het Europees burgerinitiatief zijn tent voor twee dagen opgezet. Geïnspireerd door de democratiefestivals in Scandinavië en de Baltische staten, vierde Butent! haar tweede editie met meer dan 90 discussies, 200 sprekers en 6 000 festivalgoers. Burgers, bedrijven, academici, politici en ngo’s kwamen samen om een cultuur van discussie en luisteren, tolerantie en maatschappelijke betrokkenheid te bevorderen.

In het Litouws betekent de naam van het festival „is logisch” — of het moment waarop verschillende burgers zich verenigen rond een idee en het eens worden over een plan om dat te doen. Niets kan beter weergeven waar het Europees burgerinitiatief om draait en het heeft absolute zin om er te zijn. We organiseerden een debat over hoe democratie die door burgers wordt aangedreven, kan werken in een snel evoluerende hightechwereld. We hebben ook onze reizende fotocabine onder de aandacht gebracht en mensen uitgenodigd om zich uit te spreken over hun ideeën en hen op een reis door Europa te stimuleren om gelijkgezinde burgers en partners te vinden.   

Het debat „Kan we ons een langzame democratie in een snel veranderende wereld veroorloven?” werd geleid door Andrius Tapinas, journalist en oprichter van Laisves TV. Pascal Herry, teamleider van het Europees burgerinitiatief bij de Europese Commissie, heeft zich bij hem aangesloten; Tomas Jakutavičius, voorzitter van de Jeugdraad van de Litouwse vakbond voor de industrie; Edmundas Greimas, directeur van Lietuvo Gamtos Fondas, en Simona Pronckuté, bestuurslid van de campagne voor het Europees burgerinitiatief. Het publiek werd een actieve deelnemer door het debat te leiden met antwoorden op een quiz, opiniepeilingen en vragen aan de sprekers, die allemaal worden gevoed door de interactietool Slido.

Is „traag” goed voor de democratie?

Andrius Tapinas begon het debat met een discussie over het woord „traag” en de positieve of negatieve connotaties ervan met betrekking tot democratie. 

Edmundas Greimas vergelijkt democratie met een schilderij en burgers met kunstenaars — hoewel u de belangrijkste beginselen heeft (vrije meningsuiting, verkiezingen), moet u er zorgvuldig aan werken.

„We hebben tijd nodig om echte democratie tot stand te brengen”, voegde hij eraan toe dat „democratie een echte kunst moet zijn die uit jouw hart en uit je emoties komt; u moet het zelf aanmaken.”

Tomas Jakutavičius steunde dit standpunt van burgers die een trage, voortdurende ontwikkeling en verbetering van de democratie tot stand brengen, en zei: "We zijn allemaal in een trage democratie; we zijn allemaal langzame leiders van de democratie.”

Pascal Herry zag ook positiviteit in het woord „traag”. Hij merkte op dat het besluitvormingsproces van de EU nog steeds als tamelijk traag wordt beschouwd. Hij voegde daar echter aan toe dat het onmogelijk is democratische besluiten te nemen als u verschillende groepen in de samenleving en alle burgers niet de kans biedt hun belangen te uiten en te vertegenwoordigen. Rekening houdend met de standpunten van alle 28 lidstaten en 500 miljoen burgers neemt hij tijd in beslag, maar ook tijd betekent kwaliteit. 

Concreet gaat hij in op de veranderingen die de Europese Commissie probeert door te voeren om het Europees burgerinitiatief te verbeteren, met name de herziening van het instrument om het minder complex en democratischer te maken, het forum voor samenwerking en kennisdeling en het onlinesysteem voor het verzamelen van handtekeningen.  

Simona Pronckuté benadrukte daarentegen de noodzaak van snelle oplossingen en snelle instrumenten om mensen gemotiveerd te houden en hen de resultaten van hun democratische inspanningen door burgers te laten zien. Tegelijkertijd erkende zij dat sommige instrumenten — zoals de verzoekschriften aan het Europees Parlement — snel en gemakkelijk kunnen worden ingediend, maar meestal kleine, lokale problemen aanpakken, terwijl andere — zoals het Europees burgerinitiatief — gericht zijn op verandering op EU-niveau en daarom samenwerking en meer tijd vergen. 

Vervolgens vergelijken de sprekers de houding ten opzichte van de democratie in de oude lidstaten met die in de nieuwe lidstaten, namelijk de Baltische landen en de Balkan. Met name verklaarden zij dat de nieuwere lidstaten bij de toetreding tot de EU de hoge levensstandaard in bijvoorbeeld Frankrijk of Duitsland wilden bereiken. Dat is volgens hen de reden waarom een nieuw Europa de snelle democratie beter maakt — zij hebben hun democratieën veel korter gehad en geloven dat zij, als ze niet snel genoeg zijn, niet in staat zullen zijn hun achterstand in te lopen.

Is snelle technologie een bedreiging voor de democratie?

„Wanneer u over een digitale revolutie spreekt, is dat het soort revolutie waar niemand om heeft gevraagd” — met deze woorden opende de heer Tapinas het tweede thema van de discussie om te vragen of technologie als een bedreiging of als een kans wordt gezien.

De discussie had betrekking op:

• hoe technologie een hacking vormt voor IT-systemen en verkiezingen, en daarom zijn er zo veel landen bang om digitale verkiezingen in te voeren;
• hoe er zoveel gegevens beschikbaar zijn dat we een toestand hebben bereikt waarin we overbelast zijn en erdoor worden vertraagd.

„Overmaat aan gegevens vertraagt het besluitvormingsproces”, aldus de heer Greimas. Deze hedendaagse problemen zijn iets waarvoor we geen gemakkelijke antwoorden en oplossingen hebben, maar die zullen langzaam met tijd worden opgelost, voegde hij eraan toe. De belangrijke boodschap is dat „we technologieën moeten gebruiken”. 

Burgerinitiatieven op lokaal, nationaal en Europees niveau

Een snelle opiniepeiling over de vraag „Heeft u deelgenomen aan een burgerinitiatief op lokaal, nationaal of Europees niveau?” liet een evenwichtig resultaat zien: 48 % antwoordde ja en 52 % antwoordde de heer Tapinas dat er sprake kan zijn van actieve en passieve participatie en dat we een actieve rol kunnen spelen in het maatschappelijk middenveld zonder er volledig van op de hoogte te zijn.

De heer Herry verwijst naar de hervorming van het Europees regionaal beleid ongeveer 30 jaar geleden, waarbij het concept van partnerschap tussen lokale en Europese niveaus werd geïntroduceerd. Hij wees erop dat Litouwen hier zeer goed gebruik van maakt en dat er in Birstonas verschillende zichtbare voorbeelden zijn, zoals verjongingsprojecten of grensoverschrijdende samenwerkingsprojecten met Polen.

„De meeste projecten die hier in Litouwen met de structuurfondsen van de EU worden opgezet, zijn participatief”, zei hij. „Ze zijn gebaseerd op lokale projecten met een Europese smaak.”

De sprekers delen vervolgens voorbeelden van instrumenten en initiatieven voor participerende democratie op lokaal, nationaal en Europees niveau die zij hebben ontwikkeld en ondersteund.

De heer Jakutavičius spreekt over twee lokale Litouwse initiatieven. De ene was gericht op een paar kinderen in een kleine Litouwse stad die wilde dat hun roofpark werd gerenoveerd omdat het in zeer slechte staat was. Ze gingen gewoon naar hun burgemeester, die ermee instemde het te herstellen.

„Het is niet van belang of je oud of jong bent, je stem kan worden gehoord”, zei hij. „U moet spreken.”

Een ander voorbeeld dat hij deelt was een initiatief ter bevordering van het schoonmaken van bossen.

„We wilden een ontmoedigende, aangename loop in het bos genieten, dus we besloten het te saneren”, zei hij. „We moedigden joggers aan om bij elke vlucht een tas mee te nemen en de vuilnis op te halen. Het initiatief heeft een groot succes opgeleverd.”

De heer Greimas deelt zijn ervaringen uit de natuurbeschermingssector, waarbij hij opnieuw aandacht besteedt aan bossen. Een specifiek probleem dat hij en anderen probeerden op te lossen, was het kappen van bossen in de zomer, aangezien dit nadelige gevolgen heeft voor het bosmilieu. Ze konden slechts een gedeeltelijke winst opleveren — het kappen van bossen in de zomer is nu verboden in beschermde gebieden.

„Dit toont aan dat, zelfs als je niet volledig voldoet aan wat u wilt doen, uw acties om te spreken een positief effect kunnen hebben”, zei hij.

Hij benadrukte dat het belangrijk is actie te ondernemen: „Wanneer u een probleem ziet, schrijf dan naar de gemeente. Misschien zullen meer mensen het probleem opmerken en u kunt samen een brief aan de voorzitter schrijven. Dit is de manier waarop kleine problemen een groter probleem worden.”

De heer Pronckuté bespreekt de discussie op Europees niveau en spreekt zich uit voor het Zwitserse idee voor EU-referenda — een instrument dat momenteel in de praktijk niet bestaat in de Unie. Zij deelt ook haar mening over het Europees burgerinitiatief en legt uit dat er meer dan 60 geregistreerde initiatieven zijn, maar dat slechts vier succesvolle initiatieven hebben geleid tot wetswijzigingen.

„Als probleem zien we dat het Europees burgerinitiatief te complex en niet erg gebruiksvriendelijk is”, zei ze. „Bijvoorbeeld de gegevensvereisten — de gevraagde gegevens zijn te veel, waardoor mensen worden belet zich aan te sluiten. Het is belangrijk om over doeltreffende instrumenten te beschikken die de burgers het gevoel geven dat zij van invloed kunnen zijn op het EU-beleid.”

Zij wijst echter op de positieve effecten van een burgerinitiatief, ook al leidt het niet tot wetgevingsvoorstellen, zoals het initiatief „Stop vivisectie”, dat erop gericht was dierproeven te stoppen. Hoewel de campagne niet tot een wetgevingsvoorstel heeft geleid, heeft zij het probleem onder de aandacht gebracht, een grensoverschrijdend netwerk tot stand gebracht en mensen gemobiliseerd. Het heeft het maatschappelijk middenveld op EU-niveau in het algemeen versterkt.

„Misschien hebben we de oorlog niet gewonnen, maar we hebben de strijd gewonnen”, zei ze.

De heer Jakutavičius van de Litouwse vakbondsfederatie voor de industrie sprak over de directe ervaring van zijn organisatie met de coördinatie van het Europees burgerinitiatief „Right2Water”. „We denken daar nooit aan — het klinkt als een geboorterecht, maar de realiteit is dat niet alle EU-burgers toegang hebben tot schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen”, zei hij. „We hebben meer dan 8 000 handtekeningen nodig in Litouwen om de drempel te bereiken, en we hebben 20 000 handtekeningen verzameld.”

De heer Herry vat alle verschillende initiatieven op EU-niveau ter bevordering van burgerparticipatie en actief burgerschap samen. Hij wees met name op de agenda voor betere regelgeving van de Commissie, in het kader waarvan jaarlijks ongeveer 100 raadplegingen worden gehouden. Hij moedigde het publiek aan de website „Geef uw mening” te raadplegen en te registreren, zodat zij telkens wanneer een nieuwe raadpleging van start gaat kennisgevingen ontvangen. 

„In de democratie hebben we een essentieel onderdeel: de burgers en het enthousiasme dat uit de samenleving komt en dit moet de drijvende kracht achter de democratie zijn”, aldus mevrouw Pronckuté.