Butent! Festiwal, Litwa: 90 dyskusji, 200 prelegentów i 6 000 obywateli opowiada się za demokracją

Yana Pargova, kierownik kampanii @ EUTakeTheInitiative, GOPA Com.

Podczas festiwalu dyskusyjnego na wolnym powietrzu, który odbył się 7–8 września 2018 r. w Birštonas (Litwa) w Birštonas (Litwa) 7–8 września 2018 r. Zainspirowany festiwalami demokracji w Skandynawii i w Bałtyku, Butent! obchodził drugą edycję tego wydarzenia, w którym wzięło udział ponad 90 dyskusji, 200 prelegentów i 6 000 festiwali. Obywatele, przedsiębiorstwa, naukowcy, politycy i organizacje pozarządowe spotkali się w celu promowania kultury dyskusji, słuchania, tolerancji i zaangażowania obywatelskiego.

W języku litewskim nazwa festiwalu oznacza „makes sense” – czyli moment, w którym różni obywatele jednoczą wokół pomysłu i uzgadniają plan jego realizacji. Nic nie mogłoby lepiej odzwierciedlać tego, czego dotyczy europejska inicjatywa obywatelska, a jej istnienie stało się absolutnie zasadne. Zorganizowaliśmy debatę na temat tego, jak sprawić, by demokracja wspierana przez obywateli funkcjonowała w szybko zmieniającym się świecie zaawansowanych technologii. Zaprezentowaliśmy również naszą wycieczkową kabinę fotograficzną, zachęcając ludzi do wypowiadania się o swoich pomysłach i proponowania ich podczas podróży po całej Europie, aby znaleźć obywateli i partnerów o podobnych poglądach.   

Debata „Czy możemy pozwolić na powolną demokrację w szybko zmieniającym się świecie?” była moderowana przez Andriusa Tapinasa, dziennikarza i założyciela telewizji Laisves. Dołączył do niego na scenie Pascal Herry, kierownik zespołu ds. europejskiej inicjatywy obywatelskiej w Komisji Europejskiej; Tomas Jakutavičius, przewodniczący Rady Młodzieży w Litewskiej Federacji Związków Zawodowych Przemysłu; Edmundas Greimas, dyrektor Lietuvo Gamtos Fondas, i Simona Pronckuté, członkini zarządu kampanii na rzecz europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Publiczność stała się aktywnym uczestnikiem, kierując debatą odpowiedziami na quiz, sondaże i pytania skierowane do mówców, przy pomocy narzędzia interakcji Slido.

Czy „slow” jest dobre dla demokracji?

Andrius Tapinas rozpoczął debatę od dyskusji na temat słowa „niskie” i jego pozytywnych lub negatywnych konotacji w odniesieniu do demokracji. 

Edmundas Greimas porównał demokrację z malarstwem i obywatelami do artystów – chociaż masz główne zasady (wolność słowa, wybory), musisz na nich rzetelnie pracować.

„Potrzebujemy czasu na stworzenie prawdziwej demokracji” – powiedział, dodając, że „demokracja musi być prawdziwą sztuką pochodzącą z serca, emocji; musisz go samodzielnie utworzyć”.

Tomas Jakutavičius poparł ten pogląd, że obywatele tworzą powolny, ciągły rozwój i poprawę demokracji, stwierdzając: „Wszyscy jesteśmy w powolnej demokracji; wszyscy jesteśmy powolnymi przywódcami demokracji.

Pascal Herry dostrzegł również pozytywność w słowie „slow”. Zauważył, że proces decyzyjny UE jest nadal postrzegany jako dość powolny. Dodał jednak, że podejmowanie demokratycznych decyzji nie jest możliwe, jeżeli nie zapewnia Pan różnym grupom społecznym i wszystkim obywatelom możliwości wyrażania i reprezentowania swoich interesów. Biorąc pod uwagę opinie wszystkich 28 państw członkowskich i 500 mln obywateli, potrzeba czasu, ale czas oznacza również jakość. 

Konkretnie skupił się na zmianach, które Komisja Europejska próbuje wprowadzić w celu udoskonalenia europejskiej inicjatywy obywatelskiej, w szczególności na przeglądzie instrumentu, tak aby stał się on mniej złożony i bardziej demokratyczny, na forum współpracy i wymiany wiedzy oraz na internetowym systemie zbierania podpisów.  

Z kolei Simona Pronckuté podkreśliła potrzebę szybkich rozwiązań i szybkich narzędzi, aby utrzymać motywację ludzi i pokazać im wyniki ich wysiłków na rzecz demokracji wzmacnianych przez obywateli. Jednocześnie przyznała, że niektóre narzędzia, takie jak petycje do Parlamentu Europejskiego, są szybkie i łatwe do złożenia, ale zazwyczaj rozwiązują niewielkie problemy lokalne, podczas gdy inne – takie jak europejska inicjatywa obywatelska – mają na celu wprowadzenie zmian na szczeblu UE, a zatem wymagają współpracy i więcej czasu. 

Następnie prelegenci porównali postawę wobec demokracji w starych państwach członkowskich z podejściem w nowych państwach, a mianowicie w krajach bałtyckich i na Bałkanach. W szczególności stwierdzili, że wraz z przystąpieniem do UE nowych państw członkowskich dążyły one do osiągnięcia wysokiego poziomu życia, np. we Francji czy w Niemczech. Powiedziały, że właśnie dlatego nowa Europa, jak szybka demokracja, ma znacznie krótszy czas demokracji i wierzy, że jeśli nie będą wystarczająco szybko, nie będą w stanie nadrobić zaległości.

Czy szybko rozwijana technologia stanowi zagrożenie dla demokracji?

„Gdy mówisz o rewolucji cyfrowej, to jest to rewolucja, o którą nikogo nie wnioskowano” – za pomocą tych słów p. Tapinas otwarciem drugiego tematu dyskusji było pytanie, czy technologia jest postrzegana jako zagrożenie czy szansa.

Dyskusja dotyczyła następujących kwestii:

• w jaki sposób technologia stanowi zagrożenie hakerskie dla systemów informatycznych, a także dla wyborów, dlatego tak wiele krajów obawia się wprowadzenia cyfrowych sondaży;
• w jakim stopniu dostępne są tak wiele danych, że dotarliśmy do stanu, w którym jesteśmy przeciążeni i spowalniani przez nas.

„Nadmierna ilość danych spowalnia proces decyzyjny” – powiedział Greimas. Dodał, że te współczesne problemy nie mają gotowych odpowiedzi i rozwiązań, ale będą powoli przezwyciężane z czasem. Ważnym przesłaniem jest to, że „musimy korzystać z technologii”. 

Inicjatywy obywatelskie na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim

Szybkie badanie opinii publicznej na temat pytania „Czy którykolwiek z Państwa uczestniczył w inicjatywie obywatelskiej na szczeblu lokalnym, krajowym lub europejskim?” wykazało zrównoważony wynik: 48 % odpowiedziało tak, a 52 % odpowiedziało nie. Tapinas zwrócił uwagę, że może istnieć aktywny i bierny udział oraz że możemy być aktywnym uczestnikiem społeczeństwa obywatelskiego bez pełnej wiedzy na ten temat.

Herry odniósł się do reformy europejskiej polityki regionalnej około 30 lat temu, która wprowadziła koncepcję partnerstwa między szczeblem lokalnym i europejskim. Zwrócił uwagę, że Litwa bardzo dobrze wykorzystuje to zjawisko i że w Birstonach istnieje kilka widocznych przykładów, takich jak projekty odmłodzenia czy projekty współpracy transgranicznej z Polską.

„Większość projektów realizowanych na Litwie z wykorzystaniem funduszy strukturalnych UE ma charakter partycypacyjny” – powiedział. „Są one oparte na lokalnych projektach o europejskim smaku”.

Następnie prelegenci podzielili się przykładami narzędzi i inicjatyw demokracji uczestniczącej na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim, nad którymi pracowali i wspierali.

Jacek Jakutavičius mówił o dwóch lokalnych inicjatywach litewskich. Jedno z nich skupiało się wokół kilku dzieci w małym litewskim mieście, które chciało odnowić swój park rajowy, ponieważ znajdował się on w bardzo złym stanie. Po prostu udali się do burmistrza, który zgodził się na jego naprawę.

„Nie ma znaczenia, czy jesteś w podeszłym wieku czy młodym. Twój głos może zostać wysłuchany” – powiedział. „Musisz rozmawiać”.

Innym przykładem była inicjatywa promująca oczyszczanie lasów.

„Chcialiśmy cieszyć się rozluźnieniem i przyjemnym przebiegiem w lesie, więc postanowiliśmy go czyścić” – powiedział. „Zachęciliśmy dżoggerów, by zabierali z nimi torby za każdym razem, gdy poruszali się i odbierali śmieci. Inicjatywa ta zakończyła się wielkim sukcesem.”

Greimas podzielił się swoimi doświadczeniami z sektora ochrony przyrody, ponownie zajmując się lasami. Jednym ze szczególnych problemów, które starał się rozwiązać, było wycinanie lasów latem, ponieważ ma to szkodliwy wpływ na środowisko leśne. Mogą one jedynie częściowo wygrać – wycinanie lasów latem jest obecnie zabronione na obszarach chronionych.

„Jest to dowodem na to, że nawet jeśli nie osiągniesz w pełni tego, co zamierzasz zrobić, działania podejmowane przez Państwa w zabieraniu głosu mogą przynieść pozytywne skutki” – powiedział.

Podkreślił, że ważne jest podjęcie działań – „gdy widzisz problem, należy zwrócić się do gminy. Być może więcej osób zauważy ten problem i mogą Państwo wspólnie wystosować pismo do przewodniczącego. W ten sposób małe problemy stają się większymi problemami”.

Dimitris Pronckuté poruszył dyskusję na szczeblu europejskim i opowiedział się za szwajcarską ideą referendów w UE, która obecnie nie istnieje w praktyce w Unii. Podzieliła się również swoją opinią na temat europejskiej inicjatywy obywatelskiej, wyjaśniając, że zarejestrowano ponad 60 inicjatyw, ale tylko cztery, a żadna z nich nie doprowadziła do zmian legislacyjnych.

„Jako problem widzimy, że europejska inicjatywa obywatelska jest zbyt złożona i niezbyt przyjazna dla użytkownika” – powiedziała. „Na przykład wymogi dotyczące danych – żądane dane są zbyt duże i w związku z tym uniemożliwiają dostęp do nich. Ważne jest posiadanie skutecznych narzędzi, które mogą sprawić, że obywatele mogą mieć wpływ na politykę UE”.

Następnie podkreśliła jednak pozytywne skutki inicjatywy obywatelskiej, nawet jeśli nie prowadzi ona do przedstawienia wniosków ustawodawczych, przyjmując za przykład inicjatywę „Stop wiwisekcji”, której celem było zaprzestanie badań na zwierzętach. Mimo że kampania nie doprowadziła do przedstawienia wniosku ustawodawczego, zwiększyła świadomość na ten temat, stworzyła sieć ponadkrajową i zmobilizowała ludzi. Wzmocniła społeczeństwo obywatelskie na szczeblu UE.

„Może nie wygraliśmy wojny, ale wygraliśmy walkę” – powiedziała.

Pan Jakutavičius z Litewskiej Federacji Związków Zawodowych Przemysłu omówił bezpośrednie doświadczenie swojej organizacji w koordynowaniu europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Right2Water”. „Nigdy nie myślimy o tym – jest to prawo do urodzenia, ale nie wszyscy obywatele UE mają dostęp do czystej wody pitnej i urządzeń sanitarnych” – powiedział. „Aby osiągnąć próg, potrzebowaliśmy ponad 8 000 podpisów na Litwie. Zebraliśmy 20 000 podpisów”.

Herry podsumował wszystkie różne inicjatywy na szczeblu UE, które promują uczestnictwo obywateli i aktywność obywatelską. W szczególności zwrócił uwagę na opracowany przez Komisję program lepszego stanowienia prawa, w ramach którego co roku organizuje się około 100 konsultacji. Zachęcił odbiorców do zapoznania się ze stroną internetową „Wyraź swoją opinię” i do zarejestrowania się, aby otrzymywać powiadomienia za każdym razem, gdy rozpoczynają się nowe konsultacje. 

„W demokracji mamy jeden istotny element – obywatele i entuzjazm społeczeństwa, który powinien być siłą napędową demokracji” – stwierdziła María Pronckuté.