#European Inicjatywa obywatelska w praktyce: dzielenie się wiedzą o tym, co działa w Polsce

Europejska inicjatywa obywatelska zatrzymała się w Warszawie w ramach trzyletniego pokazu drogowego w całej Europie, który rozpoczął się w Bułgarii, udał się na Litwę, a po Polsce udał się do Republiki Czeskiej, Francji, Portugalii i Austrii w 2018 r. Tym razem zespół ds. europejskiej inicjatywy obywatelskiej spotkał się z lokalnymi podmiotami obywatelskimi, które aktywnie angażują się w uczestnictwo obywatelskie i demokrację uczestniczącą.

Z okazji Międzynarodowego Dnia Demokracji 17 września Komisja Europejska zaprosiła polskie organizacje obywatelskie do udziału w półdniowych warsztatach poświęconych wymianie wiedzy i do podjęcia inicjatywy! Uczestnicy wydarzenia wzięli udział w dyskusji panelowej poświęconej sposobom urzeczywistnienia ogólnoeuropejskiej demokracji uczestniczącej, po której odbyły się praktyczne sesje dyskusyjne, podczas których uczestnicy mogli dzielić się wiedzą praktyczną i doświadczeniem oraz uczyć się od innych na temat europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Zespół ds. europejskiej inicjatywy obywatelskiej stworzył również swoją interaktywną kabinę, która łączy obywateli w całej Europie poprzez rozpowszechnianie pomysłów opracowanych podczas wydarzeń uświadamiających związanych z prezentacją drogową.

Demokracja bezpośrednia: przezwyciężenie niemożliwości

Demokracja bezpośrednia zawsze była postrzegana jako szczególnie trudna do ustanowienia i osiągnięcia sukcesu ze względu na złożoność proponowanych mechanizmów i samą liczbę nas. Uczestnicy panelu podkreślili jednak, że wprowadzane są nowe narzędzia, co sprawia, że to, co do tej pory wydawało się niemożliwe. Wśród tych narzędzi znajduje się europejska inicjatywa obywatelska, która umożliwia wszystkim obywatelom UE zabranie głosu w pracach legislacyjnych Unii Europejskiej.

Takie narzędzia są niezbędne i ważne dla wszystkich społeczeństw demokratycznych, zwłaszcza jak podkreśla dr Roland Zarzycki, wicereaktor ds. naukowych w Collegium Civitas, dla stosunkowo niedawnych demokracji, takich jak Polska, które wciąż znajdują drogę do opracowania najlepszych praktyk w dziedzinie demokracji. Powszechną praktyką jest to, że w przypadku działań legislacyjnych mniejszość musi podążać za większością, często zniechęcając społeczeństwo do podjęcia dodatkowego kroku w celu aktywniejszego zaangażowania się. Rodzi to wiele pytań, takich jak: czy narzędzia demokracji uczestniczącej rzeczywiście wpływają na otaczającą nas rzeczywistość?

Komisja Europejska jest świadoma takich kwestii i istnieje kilka narzędzi, dzięki którym więcej Europejczyków może zaangażować się w demokrację na szczeblu UE. Przedstawicielka Komisji Europejskiej Olga Kurpisz zaoferowała publiczności zwięzłą prezentację europejskiej inicjatywy obywatelskiej, wskazując, że inicjatywa ta wchodzi w zakres jednego z dziesięciu priorytetów Komisji pod przewodnictwem Jeana-Claude’a Junckera w zakresie zachęcania do dialogu obywatelskiego. Zwróciła uwagę na pewne najlepsze praktyki z poprzednich udanych inicjatyw i wyjaśniła procedurę, którą należy zastosować, oferując bardzo praktyczną wiedzę i porady.

Nowe zagrożenia dla demokracji stanowią wyzwanie dla zaangażowania obywateli

Chociaż dialog dotyczący demokracji uczestniczącej rozwija się i wprowadzane są ważne nowe narzędzia, takie jak europejska inicjatywa obywatelska, pojawiają się nowe zagrożenia i nowe wyzwania, które należy przezwyciężyć. Członkowie panelu byli bardzo zaangażowani w te wyzwania. Mówili o roli mediów społecznościowych i o tym, w jaki sposób wywarły one ogromny wpływ na dialog obywatelski. Przykładem jest fakt, że fałszywe informacje utrudniły prowadzenie uzasadnionych dyskusji. Ważne jest, aby „odzyskać sieć w celu przywrócenia narracji” – wyjaśnił Rafał Dymek, dyrektor fundacji Schumana.

Darek Kraszewki z fundacji Stefana Batorego pokrótce mówił o specyfice Polski i ogólniej o tym, jak ważne jest spotkanie z narodami i zaangażowanie ich w osiągnięcie prawdziwej demokracji uczestniczącej.

Sformułowano zalecenia, w szczególności Marcin Wojtalik, współzałożyciel i członek zarządu Instytutu Globalnej Odpowiedzialności, aby zmaksymalizować powodzenie europejskiej inicjatywy obywatelskiej, a mianowicie konieczność zabierania głosu wszystkim obywatelom, uwzględniania wszystkich opinii i krytyki w celu poczynienia rzeczywistych postępów.

Zbliżanie się i dzielenie się pomysłami

W drugiej części warsztatów uczestnicy byli aktywni. Umożliwiła im wymianę praktycznych informacji i lepsze zrozumienie europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Widzowie zostali poproszeni o podjęcie działań w oparciu o konkretne przykłady i zaprojektowanie się jako osoby zaangażowane w procedurę europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Kierowali się nimi członkowie panelu w celu znalezienia najodpowiedniejszych rozwiązań trzech głównych kwestii: jak promować inicjatywy obywatelskie? Jak wybrać partnerów, którzy będą wspierać inicjatywy i kampanie? Jak pozyskiwać fundusze?

Sesje dyskusyjne stworzyły specjalne środowisko, w którym zgromadziły podmioty z bardzo różnych sektorów. Mogli oni dzielić się swoją wiedzą i pomysłami oraz wyrażać swoje wątpliwości i wyzwania ekspertom, którzy dołożyli wszelkich starań, aby zaoferować im wskazówki i wsparcie.

• Jak promować inicjatywę obywatelską? (moderowany przez Olgę Kurpisz)

Uczestnicy dyskusji podkreślili, że na przykład inicjatywa, która jest interesująca dla Polaków, niekoniecznie będzie interesująca dla mieszkańców innych krajów. Dlatego ważne jest wybranie tematu „powszechnego” i dotarcie do odpowiedniej grupy docelowej.

Podobnie jak w drugiej grupie, jako jedno z wyzwań podkreślono kwestię finansową, a także potrzebę odpowiedniej koordynacji i samoorganizacji. Zwrócono również uwagę na potrzebę stworzenia odpowiedniej sieci kontaktów i spójności kampanii pod względem komunikacji, dostosowanej do realiów i reagującej na zachodzące zmiany. Podkreśliła również monitorowanie wyników kampanii, wyciągnięcie wniosków i wyciągnięcie wniosków z błędów popełnionych w poprzednich inicjatywach.

Uczestnicy rozmowy wskazali, że na etapie planowania kampanii konieczna jest właściwa ocena zasobów i możliwości ich wykorzystania. Uczestnicy warsztatów stwierdzili również, że celem kampanii nie zawsze jest osiągnięcie prawodawstwa UE, ale może to być również reklama, która pomoże w osiągnięciu celu kolejnych kampanii.

• Jak pozyskiwać fundusze na kampanię? (moderowany przez Marcina Wojtalika)

Uczestnicy warsztatów obliczyli, że aby przeprowadzić udaną kampanię na rzecz inicjatywy, będą musieli zgromadzić 3 mln zł (700 000 EUR), które zostaną wykorzystane do realizacji kampanii i inicjatywy. Zebrane środki mają być przydzielane m.in. na przygotowanie materiałów, promocję i reklamę, współpracę z koordynatorami, a następnie analizę kampanii, ocenę jej wyników i popełnionych błędów.

W kontekście koordynatorów krajowych stwierdzono, że w kampanii powinno uczestniczyć tyle państw, co najmniej siedem, po jednym w każdym z zaangażowanych krajów. W tym przypadku możliwe jest dokonanie pewnych oszczędności, tj. nawiązanie współpracy z organizacjami, które mogłyby „udzielić” koordynatora za darmo, dzięki czemu potrzebną kwotę można by obniżyć o około 1,2 mln zł. Podobnie jak w przypadku dwóch poprzednich grup podkreślono, że pieniądze powinny zostać pobrane przed faktycznym rozpoczęciem kampanii.

Wyzwaniem, na które zwrócili uwagę uczestnicy, była niska kultura pozyskiwania funduszy i działalności charytatywnej w Polsce, co przekłada się na trudności w pozyskiwaniu środków budżetowych. Stwierdzono również, że wyzwaniem będzie dostarczenie osobom zaangażowanym w kampanię obietnicy, że ich głos zostanie wysłuchany, a ich nadzieje nie będą rozczarowane.

Jednym z działań, które należy podjąć, było utworzenie przez UE funduszu przeznaczonego na europejską inicjatywę obywatelską. Uczestnicy rozmowy stwierdzili również, że od momentu osiągnięcia określonego poziomu zaangażowania obywateli (np. 500 000 podpisów) państwo członkowskie powinno być również zobowiązane do wspierania inicjatywy z finansowaniem.

• Jak szukać partnerów, którzy będą wspierać Państwa inicjatywę i kampanię? (umiarkowana przez dr Rolanda Zarzyckiego)

Uczestnicy tej grupy zgodzili się, że celem każdej kampanii jest jej promocja, budżet, a następnie realizacja. Wyzwanie polegało na opłaceniu zaangażowania koordynatorów lub liderów opinii.

Uczestnicy stwierdzili, że każdą inicjatywę należy poprzedzić m.in. przeglądem już dostępnych publikacji, aby określić, które osoby, organizacje i media są zainteresowane danym tematem. Zwrócili również uwagę na analizę potencjalnych partnerów oraz na znaczenie tworzenia sieci kontaktów, zarówno w kraju, jak i za granicą. Podczas tej dyskusji pojawił się interesujący argument dotyczący faktu, że ta sama inicjatywa może być popierana przez dwa zupełnie różne i przeciwstawne środowiska (np. lewo- i prawicowy).

Jeśli chodzi o promocję, podobnie jak w przypadku innych grup, uczestnicy zgodzili się, że dobrym rozwiązaniem jest nawiązanie współpracy z wybitnym przywódcą/przywódcą opinii, który będzie miał twarz kampanii i będzie miał odpowiednie kontakty. Zwrócono jednak uwagę na fakt, że nabycie takiej osoby może być również nieco niebezpieczne ze względu na historię/obrazy danej osoby – przekonania, działalność w przeszłości, to, z czym są one związane, itp.

Grupa działań, które należy podjąć, obejmowała przygotowanie katalogu potencjalnych partnerów, pokazując sukces już podjętych i wdrożonych inicjatyw. Zwrócono również uwagę na możliwość wykorzystania krajowych przedstawicielstw UE i bezpośredniego nawiązywania kontaktu z samorządami lokalnymi na temat planowanej inicjatywy, co może pomóc w nawiązywaniu kontaktów i promowaniu inicjatywy.

Ogólnie rzecz biorąc, druga część warsztatów była niezwykle interaktywna i pokazała, w jaki sposób mogą dotrzeć do nich zainteresowani obywatele. Był to pozytywny obraz tego, co europejska inicjatywa obywatelska mogłaby osiągnąć.