Europees burgerinitiatief 2.0 — een luidere stem voor de EU-burgers

De nieuwe verordening over het Europees burgerinitiatief is de volgende belangrijke stap voor dit baanbrekende instrument van participerende democratie. De Commissie-Juncker erkende de waarde van het Europees burgerinitiatief „voor de Europese burgers om zich te laten horen... [en] om de EU-instellingen rechtstreeks te vragen op te treden in de kwesties waar zij echt mee te maken hebben”. Denieuwe verordening maakt dit eenvoudiger.

Een initiatief starten

Het proces van het Europees burgerinitiatief blijft een veeleisend proces voor de organisatoren van het initiatief.  Er is dringend behoefte aan meer steun via contactpunten in alle lidstaten en een door de Commissie beheerd samenwerkingsplatform. Een belangrijke technische wijziging is dat comités nu rechtspersonen kunnen zijn, waardoor de individuele wettelijke aansprakelijkheid van organisatoren wordt verminderd.

Onlangs is de aanpak van de Commissie om een initiatief te registreren flexibeler geworden — deels ingegeven door de uitspraken van het Europees Hof van Justitie. De verordening bevestigt deze aanpak, waarbij de gedeeltelijke registratie en herziening van initiatieven nu mogelijk is. Deze welkome verandering vergroot het potentieel van het EBI om bij te dragen aan het publieke debat in de EU. Er bestaat echter een vraagteken over de precieze werking van het registratieproces in de praktijk, zodat een verdere herziening nodig kan zijn.

Het verzamelen van steun

De organisatoren kunnen nu kiezen wanneer zij hun campagne starten — tot zes maanden na de registratie. Dit draagt dramatisch bij tot de planning van de campagne.

Identificatievereisten vormden een groot obstakel voor burgers die initiatieven wilden steunen. De eerste optie voor de lidstaten is nu alleen de naam, het ingezetenschap en de geboortedatum verplicht te stellen, wat een belangrijke vereenvoudiging is. Helaas is er nog geen volledige standaardisering bereikt en hebben de lidstaten nog steeds een tweede optie om een identificatienummer van burgers te eisen. Door voor steun in aanmerking te komen op basis van nationaliteit kunnen alle mobiele EU-burgers nu initiatieven steunen, ongeacht waar zij wonen.

De Commissie zal zorgen voor een centraal online systeem voor het verzamelen van steun voor alle initiatieven, wat zowel de kosten voor de organisatoren als de complexiteit voor de lidstaten zal verminderen. De uitsluiting van individuele inzamelingssystemen is echter teleurgesteld in het maatschappelijk middenveld.

De leeftijd voor het steunen van een initiatief kan nu worden vastgesteld op 16 jaar, indien een lidstaat dat wenst, maar zonder daartoe verplicht te zijn, kan er weinig verandering zijn.

Indiening en impact

De Commissie behoudt de juridische controle over de gevolgen van een succesvol initiatief en er is geen verplichting voor de Commissie om op te treden. Er zijn echter enkele positieve ontwikkelingen wat betreft de potentiële politieke invloed van een initiatief. De organisatoren zullen succesvolle initiatieven presenteren tijdens een vergadering met de Commissie en tijdens een hoorzitting in het Europees Parlement, dat ook een plenair debat zal houden over succesvolle voorstellen voor een Europees burgerinitiatief. De onderzoeksperiode is eveneens verlengd tot zes maanden. Hopelijk zullen deze veranderingen de politieke invloed van het Europees burgerinitiatief vergroten, een van de belangrijkste tekortkomingen tot nu toe.

Over het algemeen is de verordening een positieve stap voorwaarts voor de participatiedemocratie in de EU. Het Europees burgerinitiatief is echter nog zeer jong en moet blijven evolueren, met name de belangrijke eindfase waarin wordt beslist over de impact van een initiatief op het EU-beleid. De nieuwe verordening voorziet in vier jaar als tijd om te wachten op de toekomstige ontwikkeling van dit belangrijke onderdeel van de democratie in de EU.