10 sena mill-adozzjoni tal-ewwel regolament dwar l-ECI: kawża għal ċelebrazzjoni jew tħassib?

Iċ-ċittadini Ewropej u s-soċjetà ċivili organizzata s’issa qdew ir-rwol ċentrali biex l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej (ECI) tkun adattata għall-iskop tagħha; issa jeħtieġ li l-istituzzjonijiet Ewropej jingħaqdu magħhom u jżidu l-logħba tagħhom.

Hekk kif ir-Regolament dwar l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej jinbidel f’għaxra, aħna nagħtu ħarsa aktar mill-qrib lejn dan l-istrument transnazzjonali li wiegħed li jagħti prominenza lil kwistjonijiet li ċ-ċittadini jieħdu ħsieb iżda li ġew injorati mill-klassi politika tal-Ewropa. Aħna nsibu li din kienet ambizzjoni pjuttost ċara għall-enfant demokratiku uniku tal-Unjoni. Kif nistgħu nibdew b’dak li għandna u nwettqu aħjar il-wegħda tal-ECI minn għaxar snin ilu?

Għandha tkun kwistjoni ta’ kburija kbira li l-Unjoni Ewropea ħolqot għaxar snin ilu l-ewwel għodda transnazzjonali tad-demokrazija parteċipattiva fid-dinja. Maħluqa matul il-konvenzjoni kostituzzjonali tal-2001–03, minquxa fit-Trattat ta’ Lisbona fl-2007, l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej ingħatat il-qafas legali tagħha biex issir operattiva għaxar snin ilu, li ppermetta li l-ewwel Inizjattivi taċ-Ċittadini Ewropej attwali jitnedew sena wara, fl-2012. Meta r-Regolament jagħlaq 10 sena, għandna kawża għal ċelebrazzjoni jew tħassib?

Ħafna jistgħu jseħħu f’għaxar snin. L-integrazzjoni Ewropea hija mimlija b’eżempji ta’ semestrarji awspiċi ta’ kull sentejn. Fl-1960, il-Komunitajiet Ewropej iċċelebraw 10 sena mid-Dikjarazzjoni ta’ Schuman. Matul dawn l-aħħar għaxar snin, it-Trattat dwar il-Komunità Ewropea tal-Faħam u l-Azzar, it-Trattat ta’ Ruma u t-Trattat Euratom kienu ġew iffirmati. Il-10 anniversarju ta’ dan tal-aħħar imbagħad kien ikkaratterizzat minn żviluppi kbar inkluż l-amalgamazzjoni tal-istituzzjonijiet imwaqqfa minn dawn it-tliet Trattati f’sett wieħed ta’ korpi tal-UE li nafu llum. Madankollu, x’nistgħu nagħmlu mill-ewwel deċennju tal-inizjattiva taċ-ċittadini Ewropej?

Sal-lum, 101 IĊE talbu reġistrazzjoni mill-2011, kważi waħda fix-xahar bħala medja. Din hija xhieda impressjonanti tal-vivaċità tas-soċjetà ċivili Ewropea mill-kontijiet kollha. Iżda minn hemm, in-numri jonqsu: 76 ġew irreġistrati, 6 irnexxielhom jiġbru l-miljun firma meħtieġa f’mill-inqas seba’ Stati Membri, jew 7 jekk wieħed jgħodd, kif nagħmlu, l-ECI awtoorganizzata STOP TTIP li aktar tard ġiet ikkonfermata mill-Qorti tal-Ġustizzja tal-UE.

Madankollu, l-aktar importanti, mill-7 inizjattiva li għamluha sal-post tal-għan, wieħed jistenna aktar stejjer ta’ suċċess leġiżlattiv. Waħda mill-ftit attivitajiet ta’ segwitu mill-Kummissjoni Ewropea kienet ibbażata fuq l-inizjattiva Right2Water. Dan irriżulta fir-reviżjoni tad-Direttiva dwar l-Ilma tax-Xorb li daħlet fis-seħħ fil-bidu ta’ din is-sena, bħala rispons dgħajjef (mhux intenzjonat), 9 sena wara li tnediet l-ewwel ECI ta’ suċċess li qatt saret. Jidher li huwa aktar faċli għall-ġemel proverbiali li jgħaddi mill-għajn ta’ labra milli biex IĊE mnedija tinbidel f’liġi.

Għaliex tfulija daqshekk dgħajfa minn twelid tant promettenti? U minn fejn għandna mmorru minn hawn?

Kemm hu importanti l-isem?

Jeħtieġ li mmorru lura għat-twelid tal-ECI nnifsu li għaxar snin ilu ntlaqa’ kważi kullimkien, peress li ħafna jemmnu li dan kien strument mingħajr preċedent b’impatt potenzjali formidabbli fuq il-ħajja demokratika tal-Unjoni. Madankollu, mill-bidu nett kien hemm xquq f’dan il-kunsens apparenti, li jirrifletti fehmiet differenti ħafna dwar in-natura mixtieqa tad-demokrazija u l-parteċipazzjoni taċ-ċittadini fl-UE. Minn dakinhar’ il quddiem, l-IĊE kellha sservi t-test demokratiku Rorschach tal-UE — innovazzjoni demokratika transnazzjonali b’disinn ambigwu biżżejjed li jippermetti qari differenti minn partijiet ikkonċernati differenti. Fil-qosor, l-aktar qari ambizzjuż juża l-lenti tad-demokrazija diretta li normalment tiġbor fiha mekkaniżmi konsultattivi jew vinkolanti minn isfel għal fuq għall-espressjoni diretta tal-preferenzi taċ-ċittadini bħal inizjattivi leġiżlattivi u referenda. Id-demokrazija parteċipattiva hija kunċett usa’ ppopolat mit-teorija repubblikana li tinkludi diversi modi kif jiġi realizzat l-ideal ta’ ċittadinanza attiva, fl-interess tal-individwi jew il-gruppi involuti daqs kemm huma għas-soċjetà kollha kemm hi. Fl-aħħar nett, id-demokrazija deliberattiva hija dik li tgħid dwar il-landa, fehim tad-demokrazija bħala forum għal dibattitu politiku li wieħed jittama li jgħin biex jissawwar xi tip ta’ kunsens, billi ċ-ċittadini possibbilment ikunu jistgħu jibdlu l-preferenzi tagħhom permezz ta’ raġunament pubbliku kollettiv.

Kull wieħed minn dawn il-fehim tad-demokrazija jwassal għal idea differenti tal-għan, l-ambitu u l-potenzjal tal-Inizjattivi taċ-Ċittadini Ewropej. Bi tpinġija ta’ analogi b’inizjattivi popolari msemmija b’mod simili fil-livell nazzjonali, l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej kienet inizjalment milqugħa bħala “l-ewwel strument transnazzjonali ta’ demokrazija diretta”. Fit-tarf l-ieħor tal-ispettru, il-Kummissjoni Ewropea kienet aktar kuntenta li sserraħ fuq l-ambigwità inerenti tal-IĊE biex tenfasizza s-sempliċi deliberazzjoni transnazzjonali aktar milli t-teħid tad-deċiżjonijiet taċ-ċittadini. F’dan l-aħħar sens, l-ECIs jistgħu jservu bħala punt tal-fidda biex jindirizzaw l-apatija taċ-ċittadini jew tal-inqas l-indifferenza għall-affarijiet Ewropej. Pereżempju, meta l-midja għamlet pressjoni fl-2010 dwar il-periklu li l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej tista’ tonqos milli tnaqqas id-distakk demokratiku bejn Brussell u ċ-ċittadini, il-Viċi President tagħha f’dak iż-żmien ma qabilx mal-Viċi President tagħha f’dak iż-żmien, is-Sur Maros S. efc or ovic” ma qabilx “mhux biss għax jipprovdi portal dirett għaċ-ċittadini biex isemmgħu leħinhom fi Brussell iżda wkoll għaliex se jrawwem dibattitu transkonfinali reali dwar kwistjonijiet tal-UE.”

Id-distakk fl-istennija bejn dawk fis-soċjetà ċivili li jaħsbu t-tama tagħhom dwar demokrazija aktar diretta u l-Kummissjoni li beżgħet li l-kultura iżolata tat-teħid tad-deċiżjonijiet tagħha kienet se tingħeleb ġiet solvuta biss parzjalment wara l-adozzjoni tant mistennija tar-Regolament dwar l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej 2.0 ġdid u aktar faċli għall-utent li sar applikabbli fl-2020. Mal-ewwel daqqa t’għajn, jidher li lħaqna fehim komuni li l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej fil-forma attwali tagħha mhi xejn aktar u lanqas inqas minn għodda li tistabbilixxi l-aġenda transnazzjonali. Bħala tali, u okkażjonalment ħafna, ECI tista’ tiġġenera dibattiti transnazzjonali u tagħti prominenza lil kwistjonijiet ġodda li ċ-ċittadini jimpurtahom u li ġew injorati mill-klassi politika. Din hija ambizzjoni pjuttost ċara għall-enfant terribbli uniku tal-Unjoni. Kif nistgħu nibdew b’dak li għandna u nwettqu aħjar il-wegħda tal-ECI?

Kif ma għandekx tarmi t-tarbija mal-ilma tal-banju?

Ħafna toroq ġew proposti mil-letteratura li qed tikber dwar is-suġġett, iżda l-aktar importanti, x’jista’ jsir mingħajr tibdil fit-Trattat? Għal waħda, hemm bżonn li tiġi indirizzata l-oddità li fir-rigward tal-ECIs, il-Kummissjoni tinsab kemm bħala mħallef kif ukoll bħala ġurija, bil-kompetenza kemm li tiddeċiedi dwar l-ammissibbiltà tagħhom u s-segwitu tagħhom u d-destin aħħari tagħhom. Aħna nemmnu li dan il-proċess ta’ valutazzjoni, filwaqt li jibqa’ f’idejn il-Kummissjoni, jeħtieġ li jinfetaħ għaż-żewġ atturi istituzzjonali l-oħra, jiġifieri l-Kunsill u l-Parlament. Iżda lil hinn mir-riforma istituzzjonali, huwa l-etos demokratiku ħafna ta’ dawn l-istituzzjonijiet li jinsab fil-periklu. Mhux biss ir-regoli formali iżda wkoll l-etos jew il-mentalitajiet demokratiċi komuni jinfurmaw it-tema tagħna ta’ kuljum.

Ejjew nirrispondu għal mument imbagħad fil-ħsieb li kull petizzjoni għat-tnedija tal-ECI tieħu l-istrixxun ta’ kawża li ħafna ċittadini jsibu importanti biżżejjed biex jinvolvu ruħhom fil-kompitu diffiċli tal-politika transnazzjonali u l-organizzazzjoni — kemm jekk il-ġlieda għall-klima tagħna, id-dħul bażiku inkondizzjonat fl-Ewropa, id-drittijiet politiċi sħaħ taċ-ċittadini tal-UE jew l-aċċess globali ġust għall-vaċċini, il-kampanji tal-ECI mhumiex biss jiddibattu l-klabbs bejn il-fruntieri. Permezz tal-ħidma iebsa tal-organizzaturi u s-sostenituri tagħha, kull ECI tiġġenera netwerk transnazzjonali ġdid imprezzabbli, koalizzjonijiet eteroġeni ta’ Ewropej dedikati li jagħżlu li jamplifikaw leħinhom kemm orizzontalment, billi jiġu Ewropizzati l-isferi pubbliċi nazzjonali rispettivi tagħhom, kif ukoll vertikalment, billi ssir pressjoni fuq l-istituzzjonijiet tal-UE. Madankollu, ir-riċerka wriet li mingħajr appoġġ istituzzjonali konxju, il-maġġoranza vasta ta’ enerġiji bħal dawn jevaporaw mal-konklużjoni uffiċjali tagħhom. Ladarba tkun kurrent qawwi, il-kampanja tipika tal-ECI tħalli warajha qiegħ xott tax-xmajjar. Ftit biss jissolidifikaw il-legat tagħhom f’sors permanenti ta’ parteċipazzjoni politika minn isfel għal fuq u transfruntiera.

Fid-dawl ta’ tali “ħela demokratika” nemmnu li jkun xieraq li l-Kummissjoni timplimenta modi innovattivi biex iżżomm ħajja r-rikkezza tal-kapital uman iġġenerat mill-ECIs. Dan ma jkunx adattat għal korp li suppost ikun il-gwardjan tat-Trattati? Dan ma jkunx daqshekk għoli — wara kollox, l-organizzaturi tal-ECI jkunu diġà xandru x-xibka tagħhom, u għalhekk il-mandolin tal-KE se jkollu bżonn biss ta’ għajnuna biex jiġbor il-qabda. Jekk l-UE trid timplimenta approċċ ġenwin għall-integrazzjoni sostenibbli, jeħtieġ li tħaddan aħjar proċessi li jkunu durabbli, reżiljenti u politikament approvati minn ġenerazzjoni għal oħra. Minbarra li jżomm netwerks prezzjużi ta’ parteċipazzjoni u forzi demokratiċi ħajjin, approċċ bħal dan jgħin biex jappoġġa d-drittijiet tal-UE u l-istat tad-dritt permezz ta’ parteċipazzjoni sostnuta, u sens ta’ sjieda minn dejjem aktar ċittadini mill-Ewropa — u nittamaw lil hinn minnha — li l-Unjoni tappartjeni għalihom ukoll.

Tifel jew tifla m’għadhomx

S’issa, u forsi b’mod mhux sorprendenti, huma ċ-ċittadini Ewropej u s-soċjetà ċivili organizzata li kellhom ir-rwol ċentrali biex l-IĊE tkun adattata għall-iskop tagħha. Minn fejn ġejjin, jeħtieġ li jkomplu jitkellmu l-verità għall-poter. Iżda l-istituzzjonijiet Ewropej f’dan l-istadju jeħtieġ li jingħaqdu magħhom f’din l-avventura demokratika kbira u jintensifikaw il-logħba tagħhom. Fil-bidu tal-mandat tagħha, il-President tal-KE Ursula von der Leyen impenjat ruħha li “twieġeb b’att leġiżlattiv” kull meta l-Parlament Ewropew “jadotta riżoluzzjonijiet li jitolbu li l-Kummissjoni tippreżenta proposti leġiżlattivi” (Unjoni li Tistriq għal Aktar). Konxju minn dan l-impenn ġdid, il-Parlament Ewropew jista’ jittestjah billi jeżerċita d-dritt tiegħu li jadotta mhux biss riżoluzzjonijiet mhux vinkolanti li japprovaw ECIs ta’ suċċess — kif għamel dan l-aħħar b’ Minority SafePack, iżda billi jagħmel użu mid-dritt tiegħu ta’ inizjattiva u jressaq riżoluzzjonijiet skont l-Artikolu 225 tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (TFUE). Din l-azzjoni tagħti s-sens lill-wegħda tal-istituzzjonijiet għal aktar parteċipazzjoni taċ-ċittadini tal-UE fit-tfassil tal-politika Ewropea. Immaġina: reazzjoni katina li twassal miċ-ċittadini, permezz tal-PE u l-Kummissjoni, lejn liġi ġdida tal-UE. Id-demokrazija transnazzjonali tibda billi żżomm lil dawk fil-poter skont il-kliem tagħhom stess.

Dikjarazzjoni ta’ ċaħda ta’ responsabbiltà: L-opinjonijiet espressi dwar il-Forum tal-ECI jirriflettu biss il-fehma tal-awturi tagħhom u bl-ebda mod ma jistgħu jitqiesu li jirriflettu l-pożizzjoni tal-Kummissjoni Ewropea jew tal-Unjoni Ewropea.