„Als we niets veranderen, alles verandert” — parallel en lessen uit participatieve democratie in Oostenrijk en Europa

In Oostenrijk biedt het instrument „Volksbegehren” (verzoekschrift voor een referendum) burgers de mogelijkheid om het Parlement een verplichte herziening van hun verzoek op te leggen, indien dit met ten minste 100,000 handtekeningen wordt gesteund. In tijden van klimaatcrisis is het verzoekschrift voor een referendum over klimaatbescherming gemakkelijk overtroffen en ligt het nu in handen van het Parlement. Wat zijn de hoop op wat er daarna gebeurt? Hoe verhoudt het Oostenrijkse „Volksbegehren” zich tot het Europees burgerinitiatief? En wat zijn de mogelijke synergieën tussen beide?

Voor dit artikel heeft Patrick Tobiaschek, de Oostenrijkse EBI-ambassadeur, Hannes Kramml, lid van Klimavolksbegehren (verzoekschrift voor een referendum over klimaatbescherming) [1], ondervraagd over de uitdagingen en successen van het verzoekschrift en de verschillen in vergelijking met het Europees burgerinitiatief. Hannes bestudeert ecologie na als technisch projectmanager te hebben gewerkt. Hij heeft een brede belangstelling voor sociaal-politieke onderwerpen en is daarom betrokken bij non-profitorganisaties, zoals dit verzoekschrift voor een referendum en een permacultuurproject om alternatieve vormen van landbouw te verkennen.

Het eerste verzoekschrift voor een referendum in Oostenrijk werd in 1964 gehouden en is sindsdien een integraal onderdeel geworden van de Oostenrijkse politiek [2]. Hoe beoordeelt u deze vorm van participerende democratie? Vindt u het effect op het Parlement groot genoeg?

Het is het belangrijkste instrument van directe democratie om politieke kwesties rechtstreeks van de bevolking naar het Parlement te brengen. Uit de geschiedenis blijkt echter dat een verzoekschrift voor een referendum helaas zelden tot een wetswijziging heeft geleid. Vooral als de kwestie niet in overeenstemming is met de koers van de huidige regeringspartijen. Gezien de vrijwillige en financiële inspanningen die hiermee gemoeid zijn, is het een goede zaak dat de beraadslagingen en discussies in de parlementaire commissies verre van openbaar plaatsvinden.

De vraag van de bevolking wordt bindend behandeld, maar uiteindelijk blijft de parlementaire status „waargenomen”. In ieder geval proberen we er alles aan te doen om ervoor te zorgen dat dit dit keer niet het geval is.

Was het moeilijk om mensen te overtuigen deel te nemen aan het verzoekschrift voor een referendum over klimaatbescherming? Zijn er belemmeringen bij het indienen van steunbetuigingen?

In Wenen, waar ik het meest deelnam aan evenementen of demos, was de naam „Klimavolksbegehren” vaak genoeg en waren velen al bereid steun te verlenen. Maar het ondersteunen van de steun leidt helaas niet automatisch tot een handtekening. Het is zeker een obstakel om naar de administratieve dienst te gaan, maar wanneer de inschrijvingsperiode op het punt stond te eindigen, zoals tijdens de registratieweek, werd dit obstakel kleiner en kleiner. De „handtekening van de mobiele telefoon” voor ondersteuning is een goed alternatief, hoewel het in de populatie in wisselende frequentie wordt gebruikt. Natuurlijk waren er ook critici en deniers, maar zij waren een minderheid, ook al was mijn opmerking waarschijnlijk niet representatief.

Bovendien waren velen bereid het verzoekschrift voor een referendum te steunen, maar voldeden zij helaas niet aan de vereisten. Dit was bijzonder pijnlijk voor personen die al geruime tijd in Oostenrijk woonden, maar om verschillende redenen (nog) niet het staatsburgerschap hadden verkregen.

Het was waarschijnlijk niet gemakkelijk om het vereiste aantal van 100,000 handtekeningen te halen. Voordat u steunbetuigingen kunt verzamelen, moet het referendum worden geregistreerd [3]. Heeft u in het registratieproces belemmeringen ondervonden?

Voor zover ik weet, waren er geen grote problemen, vergeleken met andere uitdagingen waarmee we werden geconfronteerd. Bijvoorbeeld wanneer we foto’s kregen van mensen die bereid waren het verzoekschrift te ondertekenen, maar die voor de administratieve kantoren stonden en soms uiteindelijk vanwege overbelaste servers naar huis worden gestuurd. Dit is bijzonder pijnlijk.

In een verzoekschrift voor een referendum noteren de mensen vooral de registratieweek zelf, maar natuurlijk gebeurt er veel eerder. Onze vereniging bestaat al meer dan twee jaar. In het begin, lang voor de registratie, moest wetenschappelijk gefundeerde vraag naar de bestrijding van klimaatverandering worden besproken en overeengekomen, rekening houdend met vele verschillende perspectieven. En dan is het zeer betreurenswaardig dat handtekeningen onnodig verloren gaan. Vooral omdat het niet de eerste keer is dat dergelijke klachten zijn ingediend.

Na registratie volgt de steunfase met het doel 8,401 steunbetuigingen te verzamelen. Vervolgens kan het verzoek tot inleiding worden ingediend en begint de registratieprocedure van acht dagen (registratieweek) [3]. Hoe organiseerde u het verzamelen van handtekeningen tijdens de registratieweek?

In augustus 2019 startten we de steunfase en hebben we meteen een briljante start gemaakt. Op de eerste dag bereikten we de vereiste één per mille van de in aanmerking komende kiezers. Na herhaaldelijk uitstel hebben wij het verzoek tot inleiding van de procedure in maart 2020 ingediend. Wij waren een van de vier Oostenrijkse verzoekschriften voor een referendum dat alleen al in de fase van steun de noodzakelijke 100,000 handtekeningen bereikte, d.w.z. zelfs vóór de registratieweek in juni 2020.

Er is een grote campagne achter een referendum als dit. Een enorme bijdrage aan dit succes werd geleverd door de meer dan 1,000 vrijwilligers die onvermoeibaar elk district en zo veel plaatsen in heel Oostenrijk wanvoerden. Met flyers, straatacties en veel meer. Bovendien zouden we zonder de onlinecampagnes en public relations onze doelstellingen waarschijnlijk niet hebben bereikt. Het bedrag van de steun hangt sterk samen met de aanwezigheid in de media. Initiatieven moeten er altijd voor zorgen dat kranten en andere media deze kwestie aan de orde stellen en het bewustzijn vergroten.

Foto: MLG Mike, KVB

Je bent zeker zeer succesvol! Het verzoekschrift voor een referendum over klimaatbescherming is duidelijk groter dan het vereiste aantal handtekeningen. Nu moet het Oostenrijkse parlement zich bezighouden met klimaatkwesties en uw eisen. Kunt u mij meer vertellen over de huidige status?

We hebben bijna 400,000 handtekeningen ontvangen. Dit is onzandig, met name in de huidige situatie als gevolg van COVID-19. Naast de handtekeningen die rechtstreeks van het volk afkomstig zijn, is een alliantie gevormd die bestaat uit talrijke ngo’s, bedrijven en prominente persoonlijkheden. Dit alles bood de nodige steun voor de behandeling van onze verzoeken tijdens commissievergaderingen van het Parlement. Onlangs hebben de deskundigenhoorzittingen in de Commissie milieubeheer plaatsgevonden; de verschillende parlementaire clubs hebben onze initiatiefnemers, wetenschappers en deskundigen uitgenodigd.

Dit gebeurde voor het eerst in een commissie met live-streaming en opname. Dit heeft geleid tot een constructief debat en we hebben het vooruitzicht op een meerpartijenvoorstel om onze doelstellingen te verwezenlijken. Zoals onze woordvoerder Katharina Rogenhofer samenvatten, zijn we erin geslaagd een belangrijke stap te zetten in de richting van een progressief klimaatbeleid voor alle partijen. De volgende vergadering zal naar verwachting begin maart plaatsvinden. Dan zien we of dit slechts een niet-bindende lippendienst is, of dat we dichter bij de politieke uitvoering komen.

Met welke uitdagingen hebt u te maken gekregen en hoe financiert u een dergelijk verzoekschrift voor een referendum?

Om een aanzienlijk aantal mensen te bereiken, is er geld nodig! We kunnen ons nu afvragen hoe democratisch dit belangrijke rechtstreeks democratische instrument is, wanneer bijna alles afhankelijk is van financiële middelen...

Is er geen sprake van financiële steun van de staat?

Nee, helemaal niet. We konden echter veel partners aantrekken, evenementen zoals een liefdadigheidsveiling, en er waren veel particuliere donoren die ons gelukkig financieel steunden. Naast de bovengenoemde defecten van de server moesten we vaak zeer flexibel zijn wat betreft de overheid. Met name in verband met de COVID-19-pandemie, omdat het lange tijd niet duidelijk was of en wanneer onze registratieweek zou plaatsvinden. Als gevolg daarvan moesten de thema’s met betrekking tot de campagne en onze financiële continuïteit voortdurend worden aangepast. Bovendien is het omzetfluctuatietempo dienovereenkomstig hoog. Wij werken allemaal op vrijwillige basis, naast onze banen, studies en andere dingen.

Na het praten over de uitdagingen, laten we verder gaan naar iets positief: Wat was het beste moment voor u persoonlijk tijdens de „Klimavolksbegehren”?

Dat was zeker eind juni. De registratieweek eindigde net en we hielden een slotbijeenkomst in Heldenplatz in Wenen. Vanwege de grote verspreiding over de Oostenrijkse deelstaten vond de uitwisseling tussen de leden over het algemeen online plaats. Tijdens de bijeenkomst ziet u veel van deze mensen voor het eerst en kun je elkaar eindelijk persoonlijk leren kennen. We waren allemaal uitgeput in de intense fase, maar waren ook volledig tevreden over het aangekondigde succes.

Foto: Innes Futterknecht, KVB

DeEuropese Commissie probeert ook de klimaatcrisis aan te pakken en wil de Green Deal tegenwerken. Wat zou u voor uw eisen op Europees niveau willen doen?

Een essentieel punt, nationaal, is belangrijk, maar veel zaken kunnen alleen met een veel bredere aanpak worden opgelost. Veel van onze eisen zouden op een hoger niveau kunnen worden gebracht. Sommige van deze overwegingen zijn ook opgenomen in de Green Deal, bijvoorbeeld een bindend CO2-budget dat door een onafhankelijk orgaan wordt geverifieerd. Vervolgens de ontwikkeling van het openbaar vervoer in Europa om een belangrijk alternatief voor het luchtvervoer te creëren. Los van onze eisen zijn er nog veel andere zaken nodig. De herziening van de emissiehandel en het Europees landbouwbeleid, om twee voorbeelden te noemen.

Het recht om een burgerinitiatief in te dienen is wettelijk verankerd in het Verdrag betreffende de Europese Unie, dat voor het laatst in 2007 in Lissabon is aangepast [4]. Hebt u ooit gehoord van het Europees burgerinitiatief? Hebben u en uw collega’s er ooit over gesproken?

Ik ben zeker voorstander van elke mogelijkheid van democratische participatie. En ja, ik heb al eerder gehoord over het Europeesburgerinitiatief. Maar de waarheid is dat het geen rol heeft gespeeld in onze acties in de „Klimavolksbegehren”, of ik ben niet op de hoogte van die rol. Misschien is er ook het probleem van een laag bewustzijn. Als het voor velen van ons niet vanzelfsprekend is om het EBI te kennen, is er duidelijk ruimte voor verbetering.

Hopelijk zal dit gesprek een kleine stap zijn om het bewustzijn te vergroten. De procedure van het Europees burgerinitiatief [5] verschilt van het Oostenrijkse verzoekschrift voor een referendum. De groep organisatoren moet bestaan uit ten minste 7 EU-burgers die in 7 verschillende EU-landen wonen. Zou dat voor u een groot obstakel zijn geweest?

Ik denk dat dit voor ons geen groot obstakel zou zijn geweest, omdat de klimaatbeweging al lang voor de Oostenrijkse „Klimavolksbegehren” is ontstaan. Er is dus al een groot netwerk in Europa en ik ben ervan overtuigd dat het mogelijk is om er goed mee te werken. De samenleving is grotendeels gesensibiliseerd voor de klimaatcrisis en het is zeker gemakkelijker om een dergelijk onderwerp in heel Europa aan te kondigen dan voor meer onbekende kwesties.

De groep organisatoren wordt gevolgd door de registratie van het initiatief bij de Europese Commissie. Dan kunt u beginnen met het verzamelen van de 1 miljoen handtekeningen op papier of online [6] en heeft u 12 maanden de tijd om dit te doen. Zou u zeggen dat het gemakkelijk te beheren is, in vergelijking met de 100,000 steuntoezeggingen die in Oostenrijk nodig zijn? Hebt u al steun verleend aan een Europees burgerinitiatief?

Via TTIP en CETA heb ik contact gehad met het Europees burgerinitiatief, maar ik ben bang dat ik tot nu toe geen enkel initiatief heb gesteund. Maar ik ben er zeker van dat dit zeer snel zal veranderen!

Als we de bevolkingsomvang vergelijken, lijken de 1 miljoen handtekeningen in heel Europa een haalbare omvang te zijn. Maar afgezien van de grotere organisatorische inspanning kan ik niet beoordelen of dit eenvoudiger of moeilijker is in vergelijking met de 100,000 handtekeningen in het populaire verzoekschrift in Oostenrijk. Ten minste het minimumaantal handtekeningen dat een land nodig heeft om geldig te zijn, kan een uitdaging vormen.

Zodra u 1 miljoen handtekeningen heeft bereikt, moeten ze binnen 3 maanden worden gecontroleerd bij de bevoegde autoriteiten in elk EU-land. Deze stap in behandeling is niet nodig in het Oostenrijkse verzoekschrift voor een referendum, maar deze extra inspanning zorgt ook voor een veel groter bereik om mensen aan te spreken.

Als dit onderzoek het mogelijk maakt steunbetuigingen rechtstreeks ter plaatse in te dienen, is de extra inspanning in ieder geval gerechtvaardigd. Misschien hadden we extra stemmen kunnen verzamelen als het officiële kanaal niet de enige optie was geweest. Het verzamelen van handtekeningen voor het Europees burgerinitiatief lijkt veel eenvoudiger. En ik denk dat het even goed en belangrijk is dat deze handtekeningen officieel opnieuw worden bekeken.

Na een succesvolle beoordeling wordt het initiatief voorgelegd aan de Europese Commissie. Vervolgens zal het Europees Parlement de kwestie aan de orde stellen en krijgen de organisatoren de gelegenheid om het initiatief tijdens een openbare hoorzitting te presenteren. Welk Europees burgerinitiatief [7] moet het Europees Parlement volgens u absoluut herzien?

Het initiatief om „een onvoorwaardelijk basisinkomen (UBI) in de hele EU op te starten”, dat zou zorgen voor een materieel bestaan en de mogelijkheid om deel te nemen aan de samenleving, ongeacht het inkomen. Ten tweede, om de biodiversiteit te herstellen, prioriteit te geven aan kleinschalige, duurzame landbouw en landbouwers te ondersteunen bij die transitie, het initiatief „Save bijen en landbouwers! Naar een bijenvriendelijke landbouw voor een gezond milieu” zou een groot voordeel zijn voor de samenleving. Om een aantal reeds genoemde punten aan te pakken, zou ik het initiatief „VOTERS WITHOUT BORDEREN, Volledige politieke rechten voor EU-burgers” steunen, en uiteraard zijn er veel andere die moeten worden behandeld.

Is er iets anders over de burgerinitiatieven die u zou willen vermelden?

Ik ben van mening dat het een probleem is wanneer jongeren, die het zwaarst door de klimaatcrisis zullen worden getroffen, niet de kans krijgen om over dit onderwerp te stemmen. Daarom hebben we een initiatief genomen en posters gemaakt bij evenementen waarop de kinderen zichzelf met een handafdruk in de schijnwerpers wilden zetten. Zelfs degenen die vanwege hun gebrek aan staatsburgerschap niet mogen deelnemen, konden dus visueel stemmen. Burgers die hier al geruime tijd wonen, maar niet aan politieke evenementen mogen deelnemen, maken nu al een aanzienlijk deel uit van onze samenleving.

Foto: Jolly Schwarz, KVB

Mooi idee! Laten we de laatste vraag beantwoorden: wat wil u, als pleitbezorger van klimaatbescherming en participatieve democratie, weten van de lezers?

Neem het initiatief. Met name de afgelopen jaren hebben we laten zien wat we bereiken dankzij de druk van de bevolking. Als we niets veranderen, verandert alles!

Over „Klimavolksbegehren”:

Als onafhankelijke en partijoverschrijdende stem vertegenwoordigen wij alle mensen die van politici verlangen dat zij concrete maatregelen nemen tegen de klimaatcrisis.  We begrijpen klimaatbescherming niet als de verantwoordelijkheid van individuen, maar als de verantwoordelijkheid van de samenleving als geheel. Politici moeten daarom het rechtskader creëren dat ook een eerlijke toekomst voor onze kinderen zal garanderen.

De gedetailleerde eisen zijn te vinden op de website:

https://klimavolksbegehren.at/forderungen/m

Externe links:

[1] https://klimavolksbegehren.at/

[2] https://www.bmi.gv.at/411/Alle_Volksbegehren_der_zweiten_Republik.aspx

[3] https://www.bmi.gv.at/411/

[4] https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/149/european-citizens-initiative

[5] https://citizens-initiative.europa.eu/how-it-works_en

[6] https://citizens-initiative.europa.eu/online-collection-system_en

[7] https://citizens-initiative.europa.eu/find-initiative_en

https://www.bmi.gv.at/411/Volksbegehren_der_XX_Gesetzgebungsperiode/Klimavolksbegehren/start.aspx