Iċ-ċittadini jikkatalizzaw il-bidla fix-xenarju demokratiku Ewropew

“L-inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej bla dubju timmarka pass sinifikanti lejn it-trawwim tal-involviment taċ-ċittadini u l-bini ta’ Unjoni Ewropea aktar parteċipattiva u transnazzjonali”, tikteb Paola Ladisa, student u professjonist Taljan fit-teżi tal-Masters tagħha bit-titolu "L-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej: triq lejn id-demokrazija transnazzjonali fl-Ewropa?”. “Madankollu”, hija tkompli, “... isir evidenti li għad hemm sfidi. L-entużjażmu limitat fost iċ-ċittadini u l-approċċ kawt tal-Kummissjoni fit-tħaddin bis-sħiħ tat-talbiet tal-ECI jqajmu inċertezzi dwar il-potenzjal tagħha li sservi bħala katalist trasformattiv għad-demokrazija transnazzjonali fl-Ewropa.”

F’dan l-artikolu għall-Forum tal-IĊE, Paola Ladisa tiġbor fil-qosor l-argumenti ewlenin tar-riċerka tagħha. (nota għall-qarrej: l-artiklu jippreżenta biss il-fehmiet tal-awtur u bl-ebda mod ma jista’ jitqies li jirrifletti l-fehmiet tal-Kummissjoni). 

Il-bidliet u l-progress fi ħdan il-makkinarju kumpless tal-UE huma xprunati minn proċess ta’ teħid ta’ deċiżjonijiet teknokratiku kumpless u ta’ spiss ikkwotat. Madankollu, dan il-proċess għadda u qed ikompli jesperjenza demokratizzazzjoni gradwali, li tiffavorixxi involviment akbar tas-soċjetà ċivili u taċ-ċittadini Ewropej. Eżempju rivoluzzjonarju ta’ din l-evoluzzjoni hija l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej, għodda ta’ demokrazija transnazzjonali li hija l-ewwel waħda tat-tip tagħha fil-livell Ewropew. L-inizjattiva tagħti s-setgħa lil 1 miljun ċittadin minn mill-inqas seba’ Stati Membri differenti biex jipproponu inizjattiva leġiżlattiva lill-Kummissjoni Ewropea.

Qed naraw era ġdida ta’ governanza mmexxija miċ-ċittadini fil-qalba tal-Ewropa? L-esplorazzjoni tal-potenzjal u l-funzjonament ta’ dan l-istrument mhux biss hija interessanti minħabba l-konnessjoni tiegħu mad-dibattiti li għaddejjin dwar l-essenza tal-Unjoni Ewropea u l-aktar mudell demokratiku adatt għaliha, iżda wkoll għaliex iwassal għal riflessjonijiet maħsuba dwar l-opportunitajiet u d-drittijiet taċ-ċittadini.

Taħbila demokratikatal-Ewropa: inpoġġu d-demokrazija fil-qalba tal-Ewropa

L-evoluzzjoni politika kontinwa tal-Unjoni Ewropea teħtieġ leġittimità akbar derivata miċ-ċittadinanza tagħha. B’reazzjoni għal dawn it-talbiet li qed jevolvu, it-Trattat ta’ Lisbona jinkorpora taqsima ddedikata li tintroduċi mekkaniżmi demokratiċi innovattivi, li jinkludu kemm il-governanza rappreżentattiva kif ukoll l-involviment dirett. Iċ-ċittadini Ewropej jingħataw aċċess għal firxa varjata ta’ għodod parteċipattivi li jestendu lil hinn mir-rappreżentanza politika formali. Dawn l-għodod jinkludu strumenti li jistabbilixxu l-aġenda, b’mod partikolari petizzjonijiet lill-Parlament Ewropew u l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej. Barra minn hekk, hemm mekkaniżmi ta’ input fil-formazzjoni tal-politika, bħal konsultazzjonijiet pubbliċi, aċċess għal dokumenti u rieżamijiet ex post u lmenti dwar amministrazzjoni ħażina indirizzati lill-Ombudsman. Il-Kummissjoni Ewropea tinvolvi b’mod konsistenti liċ-ċittadini u lill-partijiet ikkonċernati fil-konsultazzjonijiet pubbliċi matul il-proċessi tal-iżvilupp tal-politika u tat-tfassil tal-liġijiet, u b’hekk tisfrutta għarfien siewi minn gruppi ta’ interess. Għalkemm dan l-approċċ joffri opportunitajiet lis-soċjetà ċivili biex tinfluwenza t-tfassil tal-aġenda u tqajjem mistoqsijiet sinifikanti, ma jkunx manifestazzjoni diretta tar- “regola tal-poplu”. B’mod partikolari, il-Kummissjoni żżomm diskrezzjoni sinifikanti fid-deċiżjoni dwar jekk tinvolvix ruħha ma’ gruppi ta’ interess u mas-soċjetà ċivili, kif ukoll fid-determinazzjoni ta’ kif tingrana l-informazzjoni miksuba. Barra minn hekk, il-kumplessità u n-natura interkonnessa tal-proċess leġiżlattiv Ewropew u l-burokrazija jikkontribwixxu għat-twessigħ tad-distakk, li jkompli jbiegħed liċ-ċittadini minn din is-sistema kkumplikata.

L-imperattiv għall-espansjoni tad-demokrazija parteċipattiva huwa allinjat ma’ definizzjoni mill-ġdid globali tal-kunċett demokratiku. It-teoriji differenti identifikaw l-essenza demokratika tal-Unjoni Ewropea, filwaqt li ddelinjaw il-kontorni tal-allegat defiċit demokratiku u jipproponu rimedji potenzjali. Fost dawn, it-teorija tad-demokrazija transnazzjonali, marbuta mill-qrib mal-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej, toħroġ bħala perspettiva ewlenija. Pijuniera minn Bohman (2010), il-proġenitur tat-transnazzjonaliżmu, din it-teorija tqis li l-leġittimità u n-nuqqasijiet demokratiċi tal-UE jirriżultaw b’mod predominanti minn perspettiva soċjoloġika, b’mod partikolari n-nuqqas ta’ involviment taċ-ċittadini. Konsegwentement, Bohman jissuġġerixxi tfassil mill-ġdid tal-kwistjoni bħala “defiċit deliberattiv” aktar milli bħala wieħed demokratiku. 

L-enfasi tat-teorija tad-demokrazija transnazzjonali hija network ta’ interazzjonijiet vigorużi bejn il-fruntieri mmirati lejn it-trasformazzjoni u l-eżerċitar tas-setgħa bejn il-fruntieri u l-livelli. Fi kliem Bohman stess “Id-demokrazija bejn il-fruntieri tfisser li l-fruntieri ma jimmarkawx id-differenza bejn id-demokrazija interna u dik mhux demokratika barra mill-polità, bejn dawk li għandhom is-setgħa normattiva u l-libertà komunikattiva li jagħmlu talbiet għall-ġustizzja u dawk li ma jagħmlux dan. Mhijiex demokrazija lil hinn mill-fruntieri, iżda bejn il-fruntieri; mhux demokrazija ta’ komunità waħda, iżda ħafna komunitajiet differenti; mhux ta’ demos wieħed, irrispettivament minn diversi livelli, iżda ta’ ħafna demoi”.

L-isfruttar tad-demokrazija transnazzjonali: id-dekodifikazzjoni tal-potenzjal tal-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej

Il-kontemplazzjoni dwar definizzjoni mill-ġdid possibbli tad-demokrazija fl-UE tidderieġi l-attenzjoni tagħna lejn strument kruċjali: l-inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej (ECI). Introdotta fl-2011 mit-Trattat ta’ Lisbona, l-ECI sservi kemm bħala għodda għall-istabbiliment tal-aġenda kif ukoll bħala mekkaniżmu demokratiku parteċipattiv. Għall-kuntrarju tal-approċċi tradizzjonali, għandha l-potenzjal li tittrasforma l-fruntieri nazzjonali, u tittrasforma d-demokrazija f’ forma parteċipattiva transnazzjonali. L-inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej tagħti s-setgħa liċ-ċittadini Ewropej billi tipprovdi pjattaforma unika għall-proposta ta’ leġiżlazzjoni, filwaqt li trawwem involviment dirett fil-proċess tat-teħid tad-deċiżjonijiet tal-UE.

Din l-għodda innovattiva tippermetti li 1 miljun ċittadin minn mill-inqas 7 Stati Membri differenti jistiednu lill-Kummissjoni Ewropea tippreżenta proposta leġiżlattiva dwar kwistjoni meħtieġa għall-fini tal-implimentazzjoni tat-Trattati. Ir-referenza legali fil-liġi sekondarja tal-UE hija r-Regolament (UE) 2019/788 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-17 ta’ April 2019 dwar l-inizjattiva taċ-ċittadini Ewropej. Ir-Regolament jistabbilixxi rekwiżiti ex ante u post ante biex inizjattiva tiġi ppreżentata b’suċċess. Il-passi huma deskritti fil-qosor fl-immaġni ta’ hawn taħt. 

Għal fehim aktar komprensiv tar-rekwiżiti u tal-proċess, ara r-Regolament (UE) 2019/788 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill dwar l-inizjattiva taċ-ċittadini Ewropej

Billi tippermetti l-akkomunament tal-isforzi u l-firem bejn il-fruntieri, l-ECI tamplifika l-ilħna individwali, filwaqt li tindirizza kwistjonijiet komuni li jmorru lil hinn mill-fruntieri nazzjonali. Lil hinn mir-rwol leġiżlattiv tagħha, l-ECI tikkontribwixxi għall-politiċizzazzjoni ta’ kwistjonijiet fl-Unjoni Ewropea, trawwem l-iskambju tar-riżorsi u tagħti lok għat-tħassib taċ-ċittadini. L-ECI sservi bħala katalist għall-involviment u d-dibattitu pubbliku, filwaqt li trawwem diskors komunikattiv fit-tfassil tal-politika tal-UE. Hija tħeġġeġ lill-organizzaturi biex jippreżentaw raġunijiet quddiem il-Kummissarji u waqt seduti ta’ smigħ pubbliku fil-Parlament Ewropew, filwaqt li jsaħħu t-trasparenza u r-responsabbiltà. Permezz ta’ dan l-approċċ kollettiv, identità Ewropea unifikata tista’ toħroġ bħala realtà tanġibbli.

It-tqaxxir ta’ xi numri: il-valutazzjoni tal-progress u l-isfruttar tal-potenzjal għat-titjib

Meta wieħed jeżamina d-data, huwa diffiċli li jiġi affermat li l-Inizjattiva taċ-Ċittadini Ewropej kisbet ir-rikonoxximent li jistħoqqilha. L-istrument, sal-lum, kiseb reżonanza limitata. Madankollu, kif irrimarka b’mod xieraq Greenwood, il-valutazzjoni tas-suċċess tal-IĊE għandha tmur lil hinn mill-metriċi empiriċi. Minflok, għandu jitkejjel billi jiġi rikonoxxut il-potenzjal demokratiku u transnazzjonali tiegħu. Filwaqt li tibni fuq l-għarfien ta’ Greenwood, Paola Ladisa tissuġġerixxi li titkompla l-analiżi tal-IĊE dwar tliet dimensjonijiet: 

1. Jeżamina l-impatt tiegħu fuq it-twessigħ tal-ispettru ta’ suġġetti kkunsidrati mill-istituzzjonijiet politiċi; 2. Il-valutazzjoni tar-rwol tagħha fit-trawwim ta’ diskussjonijiet pubbliċi; 3. L-evalwazzjoni tal-preżenza dejjiema tan-netwerk transnazzjonali ta’ organizzaturi u partitarji matul iż-żmien.

L-analiżi tat-tweġibiet għall-10 IĊE ppreżentati b’suċċess f’Lulju 2023, tiżvela li l-Kummissjoni, filwaqt li turi appoġġ sinifikanti matul l-istadji inizjali tas-sottomissjoni, teżerċita kawtela fl-aċċettazzjoni tal-proposti tal-organizzaturi. Dan l-approċċ kawt jista’ jirriżulta mir-riluttanza tal-Kummissjoni li tikkondividi s-setgħat ta’ inizjattiva leġiżlattiva esklużiva tagħha maċ-ċittadini. Madankollu, din ir-riluttanza tista’ sservi bħala inċentiv għat-tkomplija tal-attività tan-netwerk anki wara r-risposta tal-Kummissjoni. It-tieni aspett notevoli li jenfasizza għandu x’jaqsam mas-sustanza u l-firxa tat-talbiet taċ-ċittadini. Kważi fil-każijiet kollha, dawn it-talbiet introduċew perspettivi ġodda għall-aġenda tal-Kummissjoni, b’enfasi qawwija fuq kwistjonijiet relatati mal-konservazzjoni u s-sostenibbiltà ambjentali (l-1 dimensjoni).

Fil-ħolqien ta’ diskors pubbliku (it-2 dimensjoni), l-ECI hija promettenti billi tiġbed parteċipanti minn firxa wiesgħa ta’ Stati Membri. Ta’ min jinnota l-appoġġ kruċjali mill-organizzazzjonijiet mhux governattivi (NGOs), fattur li jiddistingwi bejn l-IĊE li b’suċċess jilħqu l-limitu u dawk li ma jilħqux.  Dan jippożizzjona lill-ECI bħala forma potenzjalment b’saħħitha ta’ lobbying estern.

L-eżami tan-networks dejjiema ta’ organizzaturi u sostenituri (it-3 dimensjoni) jiżvela sforzi kontinwi ta’ promozzjoni u pedament potenzjali għal sfera pubblika Ewropea. B’mod partikolari, l-organizzaturi adottaw kampanji ffukati fuq il-midja soċjali, immirati lejn il-grupp ta’ età ta’ 21–30 sena, demografika ta’ spiss involuta fil-midja soċjali, li jagħtu ħjiel ta’ strateġija rebbieħabiex “l-Ewropa titqarreb lejn iċ-ċittadini tagħha”.

Filwaqt li l-IĊE għandha wegħda enormi, huwa kruċjali li jiġi rikonoxxut li waħedha tista’ ma tkunx ir-rimedju għall-isfidi demokratiċi kollha li qed tiffaċċja l-UE. Ix-xenarju li qed jevolvi jeħtieġ proċess kontinwu ta’ evalwazzjoni u adattament biex tiġi indirizzata n-natura dinamika ta’ żminijietna. 

Madankollu, din it-trasformazzjoni hija waħda li tista’ u għandha tibda fil-livell lokali, xprunata mill-appoġġ u l-interess taċ-ċittadini nfushom. Meta kont l-aħħar darba li eżerċitajt id-drittijiet tal-vot tiegħek fl-elezzjonijiet nazzjonali? Xi ngħidu fl-elezzjonijiet Ewropej? Meta kont l-aħħar darba li żort is-sit web tal-ECI?